Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu
Onthaal    >    Archieven online    >    Middeleeuwen

Middeleeuwen

Kleine letters  Normale letters  Grote letters

Niet alleen de Bourgondische hertogen, maar ook de steden en vele kerkelijke instellingen hebben in de (zuidelijke) Nederlanden bijzonder rijke archieven uit de middeleeuwen nagelaten. Cartularia, oorkondenschatten en rekeningen zijn de absolute topstukken uit deze periode.

Oorkondenschatten bevatten de charters die een vorst, een lokale heer, een stad of een abdij in de loop van de eeuwen ontvangen heeft. Als veiligheidskopieën van de voornaamste charters zijn ook oorkondenboeken of cartularia van bijzonder groot belang. Vanaf de late middeleeuwen worden er meer en meer rekeningen opgesteld, waarin onder meer steden en gerechtsofficieren hun jaarlijkse uitgaven en inkomsten verantwoordden. Voor mediëvisten en sigillografen  is ten slotte ook de volledig gedigitaliseerde collectie zegelafgietsels bijzonder waardevol onderzoeksmateriaal.

Omdat de cesuur met de vroegmoderne tijd soms moeilijk te trekken is, neem je best ook een kijkje bij het overzicht van de vroegmoderne bronnen die online staan.

Een overzicht van alle gedigitaliseerde archieven uit de middeleeuwen die online raadpleegbaar zijn, vind je hier.

Oorkondenschatten

Oorkondenschatten (chartaria, chartriers) bevatten de charters die een vorst, een lokale heer, een stad of een kerkelijke instelling in de loop van de eeuwen ontvangen heeft. De oudste stukken, zowel in Vlaanderen als Wallonië, gaan terug tot de negende eeuw. Onder meer met de steun van de Koning Boudewijnstichting en het Fonds Baillet Latour werden de voorbije jaren een aantal omvangrijke oorkondenschatten niet alleen gerestaureerd maar ook gedigitaliseerd.

Oorkonden van de graven van Namen (1092-1615)

De oorkondenschat van de graven van Namen bestaat uit 1.365 – overwegend gezegelde – oorkonden. Het merendeel van de documenten betreft het beheer van het graafschap, maar er zijn ook oorkonden met betrekking tot aangrenzende regio's zoals Luik, Brabant, Vlaanderen, Henegouwen en Luxemburg. De graven sloten allianties met andere vorstendommen en kwamen via huwelijken niet alleen met andere Nederlandse gewesten in contact, maar ook met Schotland en Zweden.

Oorkonden van de graven van Vlaanderen (1086-1559)

De chartercollectie van de graven van Vlaanderen bevat niet alleen ingekomen oorkonden, maar ook getuigenverhoren, rekeningen van het grafelijk hotel en andere stukken die een schat aan informatie opleveren, niet alleen over de politieke, economische en culturele geschiedenis van Vlaanderen, maar ook over de internationale contacten met diverse Duitse, Engelse en Scandinavische vorstendommen. Sinds de zestiende eeuw heeft deze collectie een zeer woelige geschiedenis gekend. De charters die oorlogen en natuurrampen overleefden, werden in de loop van de negentiende eeuw in vier collecties ondergebracht (Gaillard, Saint-Genois, Chronologisch supplement en Oostenrijks Fonds).

  • Inventaris online: in voorbereiding
  • Scans online: in voorbereiding

Oorkonden van de abdij van Stavelot-Malmedy (862-1796)

De in 651 gestichte benedictijnenabdij van Stavelot-Malmedy, een van de oudste kloosters van het land, was vanaf 962 de zetel van een autonoom kerkelijk vorstendom, dat tot het einde van het ancien régime bestaan heeft. De oorkondenschat van dit dubbelklooster telt 762 items, waaronder het oudste archiefdocument dat in Wallonië wordt bewaard: een schenkingsakte van Lotharius II uit 862, ten voordele van de abdij van Stavelot.

Oorkonden van de Luikse Sint-Lambertuskathedraal en andere kerken (9de-18de eeuw)

Het belang van Luik als kerkelijk centrum blijkt uit de aanwezigheid van niet minder dan zeven kapittelkerken. De meeste hebben een waardevolle oorkondenschat nagelaten. Vooral het chartarium van de (in 1795 afgebroken) Sint-Lambertuskathedraal is omwille van zijn ouderdom en omvang bijzonder belangrijk.

Oorkonden van het Gentse Sint-Veerlekapittel (1073-1795)

Het Gentse kapittel van Sint-Veerle, gevestigd in de oude kapel van het Gravensteen, liet een uitgebreide oorkondenschat na met akten van zeer diverse aard. De meeste stukken hebben te maken met het goederenbeheer van zowel het kapittel als verwante instellingen.

Cartularia

Als veiligheidskopieën van de voornaamste charters zijn ook cartularia van bijzonder groot belang. Omwille van de kwetsbaarheid van belangrijke privileges en eigendomstitels lieten vele archiefvormers de voornaamste documenten uit hun oorkondenschat kopiëren in – vaak verzorgde en mooi verluchte – boeken. Waar oorkonden verloren zijn gegaan, vormen deze kopieën in cartularia een interessante onderzoekspiste.

In een aantal rijksarchieven werden de cartularia in afzonderlijke collecties samengebracht. Op de meeste plaatsen maken ze echter nog altijd deel uit van de archiefbestanden van de betrokken archiefvormers.

Bergense cartularia (660-1796)

Gentse cartularia (1271-1552)

Doornikse cartularia (1040-1788)

Digitalisering uitgevoerd in het kader van DIGIT, het digitaliseringsprogramma van het Federaal Wetenschapsbeleid.

Rekeningen van steden, muntmeesters en gerechtsofficieren

In de late middeleeuwen wordt de opmaak van rekeningen, waarin jaarlijks rekenschap wordt afgelegd voor uitgaven en inkomsten, een ingeburgerde praktijk. Vele steden, muntmeesters en gerechtsofficieren moesten aan de Rekenkamer van de vorst verantwoording afleggen. Op die manier kwam het - meer dan vier strekkende kilometer tellende - archief van de Rekenkamer in het Algemeen Rijksarchief tot stand. Stads- en baljuwsrekeningen, die hiervan als het ware de ruggengraat vormen, laten talrijke vormen van onderzoek toe.

Digitalisering uitgevoerd in het kader van DIGIT, het digitaliseringsprogramma van het Federaal Wetenschapsbeleid.

Rekeningen van steden (14de-18de eeuw)

Vele (vooral Vlaamse) steden dienden vanaf de vijftiende eeuw hun rekeningen voor te leggen aan de centrale Rekenkamer. Dat heeft geleid tot het ontstaan van mooie, homogene reeksen, die een schat aan informatie bevatten over het economische en culturele leven in de steden in kwestie; ook voor disciplines als historische taalkunde of militaire en milieugeschiedenis hebben stadsrekeningen heel wat te bieden. Interessant is vooral dat vele inkomsten en uitgaven (voor stadswerken, zitpenningen, schuttersfeesten, processies, enz.) elk jaar terugkomen en bijgevolg studie over een lange periode mogelijk maken.

Rekeningen van muntmeesters (15de-18de eeuw)

De muntrekeningen, bewaard in het archief van de Rekenkamer, zijn cruciale bronnen voor de geschiedenis van de muntslag in de laatmiddeleeuwse en vroegmoderne Nederlanden. In deze rekeningen legden de muntmeesters uit de verschillende gewesten verantwoording af over hun inkomsten en uitgaven.

Rekeningen van gerechtsofficieren (14de-18de eeuw)

Ook een aantal plaatselijke gerechtsofficieren zoals baljuws, schouten en meiers legden hun rekeningen aan de Rekenkamer voor. Vooral voor de geschiedenis van de criminaliteit zijn dit waardevolle bronnenreeksen.

Remissiebrieven

Wie in het ancien régime een ernstig misdrijf pleegde, kon daarvoor gratie vragen aan de vorst. Het Rijksarchief bewaart duizenden pardon- of remissiebrieven, die door de Bourgondische en Habsburgse vorsten aan hun onderdanen werden verleend. Die documenten bevatten levendige verhalen over conflicten, geweld en ontwrichting van het dagelijkse leven en bieden een unieke blik op alledaagse lokale geschiedenis.

De reeks Brabantse remissiebrieven in het archief van de Rekenkamer in het Algemeen Rijksarchief is online beschikbaar. Andere reeksen zullen volgen.

Zegelafgietsels

Het Rijksarchief bezit de op één na grootste verzameling zegelafgietsels ter wereld. De eerste van de  ca. 38.000 exemplaren dateren uit 1864. Ze werden vervaardigd op basis van zegels die werden bewaard in Belgische en buitenlandse archiefinstellingen. Zowat 10% van de zegels waarvan afgietsels werden gemaakt, zijn intussen verloren gegaan. 10% van de afgietsels zijn vandaag in betere staat dan hun origineel.

De afgietselcollectie is bijgevolg op haar beurt een eersterangsbron geworden. In de zoekrobot vind je een beknopte inhoudelijke beschrijving van het zegel, de bewaarplaats van het origineel, een foto van het zegelafgietsel en een spiegelbeeld ervan met voorstelling van het zegel zelf.

Update pagina: 14/11/2022

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement