Het Rijksarchief verwerft en bewaart archief van meer dan 30 jaar oud dat werd gevormd door hoven en rechtbanken, overheidsdiensten, notarissen, maar eveneens door de privésector en door particulieren. Denk aan ondernemingen, politici, verenigingen en vennootschappen, invloedrijke families, enz. die een belangrijke rol hebben gespeeld in het maatschappelijk leven.
Archief. Maar wat is archief?
- Archieven weerspiegelen wat een persoon, een groep personen of een organisatie (= de archiefvormer) in het verleden gedaan heeft. Ze vormen een neerslag van handelingen en activiteiten, in tegenstelling tot documentatie, een verzameling documenten die doelbewust werd bijeengebracht.
- Datum speelt geen rol. Archieven zijn sporen van het verleden, of het nu gaat over gisteren of over 500 jaar geleden.
- De vorm maakt niet uit. Archieven kunnen geschreven, gedrukt, audiovisueel of digitaal zijn. Ook kaarten, tekeningen, foto’s, geluidsopnames, computerbestanden, … kunnen archief zijn.
- Archieven worden bijeengehouden per archiefvormende organisatie (het zgn. bestemmingsbeginsel) en worden niet verzameld per onderwerp of thema. Een geheel van bescheiden dat van één archiefvormer afkomstig is, heet een archiefbestand of een archief.
- Archieven groeien steeds aan. Niet alles kan eeuwig bewaard worden. Selectie is noodzakelijk en gecontroleerde vernietiging onvermijdelijk, op voorwaarde dat het archief in kwestie zijn oorspronkelijke functie van bewijsstuk heeft verloren.
Welke archieven?
- Overheidsarchieven of publiekrechtelijke archieven vormen de kern van de archieven van het Rijksarchief en worden doorgaans ingedeeld in twee perioden: het ancien régime (vóór de inval van de Fransen in 1795, toen vele overheidsinstellingen werden afgeschaft) en de periode van 1795 tot nu, de Hedendaagse periode.
- Onder de privaatrechtelijke archieven van het Rijksarchief vallen:
- archieven van kerkelijke instellingen (abdijen, kloosters, kerken, kapellen, …)
- archieven van particuliere personen (onder meer politici) en (meestal adellijke) families
- bedrijfsarchieven en archieven van genootschappen en verenigingen die een belangrijke rol gespeeld hebben in het politiek, economisch, cultureel en maatschappelijk leven
- Diverse verzamelingen: kaarten en plattegronden, plakkaten en ordonnanties uit het ancien régime, doodsbrieven, ...
Vrije raadpleging?
Alle archieven van meer dan 30 jaar oud, die door een overheidsorgaan aan een Rijksarchief werden overgedragen, zijn in principe openbaar (Archiefwet 1955, gewijzigd in mei 2009). Voor zover niet in strijd met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de burger zal het Rijksarchief alles in het werk stellen om ook de toegang tot archieven van jongere datum te waarborgen. De wet op de openbaarheid van bestuursdocumenten garandeert trouwens hun toegang van bij hun ontstaan. Soms moet de vrije raadpleging beperkt worden ter vrijwaring van de archiefstukken zelf. Zo wordt geen raadpleging van een origineel toegestaan als er een vervangingskopie (een microfilm) voorhanden is of het document in digitale vorm beschikbaar is. Raadpleging kan evenmin wanneer het archiefstuk door de inzage onherstelbare schade dreigt op te lopen.
