Het Hertogdom Limburg, het Land van Dalhem, het Land van Valkenburg en het Land van ‘s-Hertogenrade (Rolduc) vertoonden tijdens het ancien régime bijzondere socio-economische en culturele kenmerken. Het Rijksarchief heeft ettelijke honderden meter archief van deze Limburgse instellingen geïnventariseerd, waaronder documenten van de Tolkamer van Limburg, van de Staten van het Hertogdom Limburg en van de Landen van Overmaas.
Tijdens het ancien régime was de provincie Limburg een van de zeventien provinciën van de Spaanse – en later Oostenrijkse – Nederlanden. In de praktijk ging het om een federatie van vier verschillende entiteiten: het Hertogdom Limburg, het Land van Dalhem, het Land van Valkenburg en het Land van ‘s-Hertogenrade (Rolduc). Deze gebieden waren in de middeleeuwen ontstaan als autonome vorstendommen en toen ze in de 13de-14de eeuw werden samengebracht onder eenzelfde voogdij (eerst onder de hertogen van Brabant, vervolgens onder de hertogen van Bourgondië, de Spaanse Habsburgers en tenslotte Oostenrijk) vormden ze één enkele politieke en bestuurlijke entiteit, zonder evenwel echt te fusioneren, ten minste niet tot in 1778.
De gezamenlijke kenmerken van de gebieden in kwestie? Ze bevonden zich allemaal aan de grenzen van de Zuidelijke Nederlanden, lagen allemaal aan de overzijde van de Maas (vandaar de uitdrukking “Landen van Overmaas”) en waren als enclave van de Nederlanden omringd door verschillende andere staten (het Prinsbisdom Luik, de Verenigde Provinciën, het Keizerrijk, het Abdijvorstendom Stavelot-Malmedy). Louter geografisch gezien lagen al deze gebieden bovendien in de regio tussen Maas en Rijn, waar ze grensden aan belangrijke steden zoals Maastricht, Aken, Verviers en Luik. Zowel op politiek, socio-economisch als cultureel vlak bracht hun ligging bijzondere kenmerken met zich mee.
Het archief
Het Rijksarchief heeft honderden meter archief geïnventariseerd van de Limburgse instellingen uit het ancien régime. Als eerste werden de inventarissen gepubliceerd over het archief van de Tolkamers van Limburg en de Staten van het Hertogdom Limburg en de Landen van Overmaas.
Het archief van de Tolkamers van Limburg is niet zo omvangrijk, waarschijnlijk als gevolg van de slechte bewaaromstandigheden destijds en de eerder beperkte bevoegdheden van deze instelling. Het archief bestaat uit vijf registers met akten van vrijwillige en contentieuze rechtspraak.
Daarnaast bevat het archief ambtelijke documenten van de rekenplichtigen en gerechtsmedewerkers van de heer van Limburg, zoals bijvoorbeeld stukken over het woudbeheer, met name van het Hertogenwoud.
Het archief van de Staten van het Hertogdom Limburg en de Landen van Overmaas (Valkenburg, Dalhem, ’s-Hertogenrade) betreft zowel België, Nederland als Duitsland. Voor België gaat het over het grondgebied van het voormalige hertogdom Limburg en over een groot deel van het graafschap Dalhem (met uitzondering van de plaatsen Kadier, Mheer, Noorbeek en Oost, die zich in Nederlands Limburg bevinden). Vijf gerechtelijke arrondissementen stemmen hiermee overeen: Eupen, Hoei, Luik, Verviers en Tongeren. Voor Nederland gaat het over Valkenburg en het bijna volledige grondgebied van ’s-Hertogenrade. Enkele plaatsen die tijdens het ancien régime tot ’s-Hertogenrade behoorden, bevinden zich vandaag in Duitsland, (Noordrijn-Westfalen, arrondissement Aken), namelijk Herzogenrath, Merkstein, Alsdorf, Welz en Rurdorf.
De inventarissen
De inventarissen zijn te koop in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief, het Rijksarchief te Luik en via publicat@arch.be. Ze kunnen ook gratis worden gedownload via de webshop.
DUMONT Bruno, Inventaires des archives de la Chambre des tonlieux de Limbourg ((1654-1660) 1662-1794) et des Papiers d’office des officiers comptables et des officiers de justice du souverain en Limbourg (1404-1794), reeks Inventarissen Rijksarchief te Luik nr. 140, publicatie nr. 5594, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2016, € 4,00 (+ eventuele verzendingskosten).
DUMONT Bruno, Inventaire des archives des États du duché de Limbourg et des pays d’Outre-Meuse ((1263-1794) 1547-1794), reeks Inventarissen Rijksarchief te Luik nr. 141, publicatie nr. 5595, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2016, € 20,00 (+ eventuele verzendingskosten).
DUMONT Bruno, Inventaire des archives du comité du dénombrement et du cadastre du Limbourg (Duché de Limbourg, pays de Dalhem, de Fauquemont (Valkenburg) et de Rolduc ('s-Hertogenrade), (1756) 1769-1783 (1797) (in druk).
Over volgende instellingen zijn inventarissen in voorbereiding:
• Commissie voor de Openbare Lasten van Limburg, 1778-1794
• Hoog Gerechtshof van Limburg, 15de-18de eeuw
• Soeverein Tribunaal van Limburg, 1703-1717
Leestip
Het archief van de soevereine Raad van Limburg (1789-1793) is ontsloten
