Na de publicatie van de inventarissen van het archief van de gevangenissen van Marche-en-Famenne (2017) en Neufchâteau (2019) verscheen nu ook de inventaris van het archief van de gevangenis van Aarlen. Het bestand van 110 strekkende meter beslaat de periode 1830-2012. Het archief werd grotendeels in 2008-2009 en in 2023 naar het Rijksarchief overgebracht.
De oprichting van een gevangenis in Aarlen vond plaats toen kort na de onafhankelijkheid van België de provinciehoofdplaats van Luxemburg naar Aarlen werd overgeheveld. In de stad werden achtereenvolgens verschillende panden in gebruik genomen voordat in 1870 een gevangenis met cellen werd gebouwd, volgens de principes van Édouard Ducpétiaux. Een administratieve commissie drong al sinds 1860 aan op de bouw van een nieuwe gevangenis, zoals blijkt uit het jaarverslag van die commissie van 1863:
“De gevangenis van Aarlen is zo gebouwd dat het onmogelijk is om de gevangenen op een geschikte manier in te delen. Zo zitten beschuldigden, voorarrestanten en veroordeelden voor straf-, correctionele en politiedelicten, evenals kinderen, overdag allemaal bij elkaar. Dit is de oorzaak van immoraliteit en de meest verachtelijke ondeugden worden voortdurend aangeleerd en gepropageerd. De rampzalige gevolgen van deze warboel zijn te bekend om nog maar eens op de gevaren te moeten wijzen. Meer nog, de angsten die de straf zou moeten inboezemen worden uitgewist en gaan verloren te midden van talloze bijeenkomsten waar de schuldige zo niet medeplichtigen, dan toch metgezellen van zijn keuze vindt. De enige remedie voor deze stand van zaken is de volledige en voortdurende scheiding van gevangenen, via de invoering van het cellensysteem. Daarom meent de commissie opnieuw, zoals ze dat al verschillende jaren doet, de bijzondere aandacht van de regering te moeten vestigen op de noodzaak om zo snel mogelijk in Aarlen een huis van bewaring met cellen te bouwen. De steden Tongeren, Hasselt, Dinant en Marche beschikken al lang over gevangenissen die volgens dit systeem zijn gebouwd. Moet de hoofdstad van de provincie Luxemburg, zetel van een hof van assisen, verstoken blijven van een dergelijke voorziening? De vraag stellen is haar beantwoorden. De commissie hoopt dan ook dat de regering rekening zal houden met de opmerkingen die de commissie haar heeft willen voorleggen”.
De categorie gedetineerden die in Aarlen opgesloten zit, is in de loop der jaren en door de evolutie van de organisatie van de gevangenissen veranderd, met name door de oprichting van regionale penitentiaire inrichtingen. Na de sluiting van de gevangenissen van Marche-en-Famenne (1933) en Neufchâteau (1935) bleef Aarlen de enige gevangenis van de provincie tot 2013, toen in Marche-en-Famenne een moderne gevangenis werd heropend. Vroeger had Saint-Hubert ook een Rijksopvoedingsgesticht – een kindergevangenis – en een penitentiair landbouwcentrum, waarvan de archieven eveneens bewaard worden in het Rijksarchief Aarlen. Vandaag bevindt er zich een detentiecentrum en een gesloten instelling voor jongeren.
Het archiefbestand bevat in de eerste plaats documenten met betrekking tot de leiding, het materiaalbeheer, het personeel en de boekhouding. Diverse documenten van de griffie maken het mogelijk een statistische studie te maken van de gevangenisbevolking, via de registers van de mannelijke, vrouwelijke en militaire gedetineerden. Het grootste deel van het bestand bestaat uit documenten over het binnenkomen en buitengaan van gevangenen, waaronder reeksen registers en gevangenisdossiers die dateren van 1832 tot 2002. Tot slot is er een reeks van 16 delen met “zedelijke boekhouding” voor de periode 1870-1924. Ze zijn gedigitaliseerd via het OUTLAW-project van het Rijksarchief en de UGent. De digitale afbeeldingen zullen binnenkort beschikbaar zijn via agatha.arch.be.
Raadplegingsvoorwaarden
Archieven ouder dan 30 jaar die geen persoonsgegevens bevatten, kunnen vrij worden geraadpleegd. Om archieven met persoonsgegevens te raadplegen, moet de lezer vooraf toestemming vragen aan het Rijksarchief door middel van een onderzoeksverklaring. Archieven die meer dan 100 jaar oud zijn, worden geacht geen persoonsgegevens van levende personen meer te bevatten en kunnen dus vrij worden geraadpleegd.
De inventaris
De inventaris – enkel uitgegeven in elektronische versie – is gratis online beschikbaar via onderstaande links.
HORGE Virginien en MOREAU François, Inventaire des archives de la prison d’Arlon, 1830-2012, reeks Inventarissen Rijksarchief te Aarlen nr. 174, publicatie nr. 6532, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2024.
