De zopas geïnventariseerde archieven van het militair gerecht te velde bij de Belgische militaire basissen in Afrika werpen nieuw licht op een nog weinig gekend stukje koloniale en militaire geschiedenis: dat van de militaire basissen in Kamina, Kitona en Usumbura tussen 1951 en 1962.
Tussen 1951 en 1962 beschikt het Belgische leger op Congolees grondgebied over militaire basissen in voornamelijk Kamina (Katanga) en Kitona (aan de Congostroom en de kust van de Atlantische Oceaan). Die moeten tijdens een volgende wereldbrand – de Koude Oorlog woedt immers volop – dienst doen als “réduit national”. De basissen beslaan een bijzonder uitgestrekt gebied en bestaan voornamelijk uit luchtmachtbasissen en opleidings- en trainingscentra voor soldaten (vnl. paracommando’s), dienstplichtigen en kandidaat-piloten. Meer dan eens wordt de basis in Kamina omschreven als “Le Beverloo Congolais”.
Ter plekke is ook een krijgsauditoraat ingericht. Dat staat onder leiding van een krijgsauditeur die samen met de legerleiding toeziet op de discipline van de soldaten. Wanneer nodig kan hij vervolging instellen voor de krijgsraad. De eerste jaren heeft het krijgsauditoraat niet zo heel veel om handen. Pas tussen 1959 en 1962 – vóór, tijdens en onmiddellijk na de Congolese onafhankelijkheid – neemt de werklast sterk toe. Vanaf dan stijgt immers ook het aantal Belgische militairen aanwezig op Congolees grondgebied exponentieel. De snel evoluerende situatie vereist dat. Op tal van strategische plekken interveniëren diezelfde militairen fors tijdens de gebeurtenissen die voorafgaan aan en volgen op de Congolese onafhankelijkheid in de zomer van 1960. Aldus getuigen deze bronnen over een cruciale periode in de Congolese en Belgisch-koloniale en militaire geschiedenis.
Deze bronnen van het militair gerecht “te velde” (dat op zeer specifieke momenten in actie komt) bevatten de klassieke reeksen (dossiers zonder gevolg geklasseerde zaken, dossiers gevonniste zaken, strafuitvoeringsdossiers, documentatiedossiers, enz.) en bieden een inkijk in het dagelijks leven van de Belgische soldaten aldaar. De aanwezigheid van een deel van het Belgische leger op het Congolese grondgebied roept ook vragen op over samenwerking met de bestaande ordediensten zoals de Force publique. Vanzelfsprekend zijn deze archieven dan ook bijzonder compatibel met de archieven van het koloniale bestuur die recent zijn (of worden) overgebracht van het archief van Buitenlandse Zaken naar het Rijksarchief, de zgn. “Afrikaanse archieven”. Het gaat dan in het bijzonder om:
- De archieven van de “Force Publique”,
- De archieven van de militaire rechtscolleges in Koloniaal Congo
- De archieven van het “Gouvernement général” die momenteel een volledige reclassificatie ondergaan met als doel om zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke organisatie van de bestanden te komen.
De inventaris
De inventaris – enkel uitgegeven in elektronische versie – is gratis online beschikbaar via onderstaande links.
NAERT Jan, Inventaris van de archieven van het krijgsauditoraat en de Krijgsraad te velde bij de fractie van het leger die de troepen van de bases van het moederland in Afrika uitmaakt (1951-1962), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 74, publicatie nr. 6501, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2024.
