Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

Komen tijdens het ancien régime: archief van heerlijkheid, leenhof en gemeente geïnventariseerd

Texte petit  Texte normal  Texte grand
20/02/2023 - Onderzoek - Inventarisatie - Publicaties - Rijksarchief te Doornik

Tijdens de middeleeuwen was Komen een belangrijke heerlijkheid van 5000 ha. Komen lag destijds in het graafschap Vlaanderen. De 11,3 strekkende meter archief van de heerlijkheid, het leenhof en de gemeente Komen is recent geïnventariseerd: helemaal klaar voor onderzoek in onze leeszaal in Doornik!

Tijdens de middeleeuwen was Komen, gelegen aan de Leie, een belangrijke heerlijkheid (5000 ha) binnen het graafschap Vlaanderen. Volgens een telling uit 1470 strekten de 124 leengronden die rechtsreeks onder de heer van Komen vielen zich uit over een gebied dat liep van Bredene tot Lauwe, en van Zwevezele tot Ennetières (in Frankrijk). Van het begin van de 12de tot het einde van de 18de eeuw kwam Komen in handen van verschillende families: de Comines, de Waziers, de La Clyte, de Halluin, de Croÿ, de Alsace-Chimay en de Orléans. In februari 1512 overleed Jeanne de la Clyte, vrouwe van Komen et weduwe van Jean de Halluin, heer van Halewijn. Vanaf 1512 worden de heerlijkheden Komen en Halewijn verenigd onder het blazoen van hun zoon Georges de Halluin.

De drie archiefbestanden die geïnventariseerd werden, hebben samen een omvang van 11,3 strekkende meter. De documenten zijn raadpleegbaar in de leeszaal van het Rijksarchief Doornik. Hun historische waarde is niet te onderschatten. Tijdens WO I werd al het gemeentearchief van Komen vernietigd, op enkele registers na.

Archief van de heerlijkheid Komen (1261-1792 (1815))

Het archief van de heerlijkheid Komen bevat zowel het archief van de heerlijkheid zelf (vanaf 1261) als dat van de baronie Komen en Halewijn (vanaf 1512). De documenten stammen voornamelijk uit de 18de eeuw, toen de familie Orléans de heerlijkheid in handen had. Maar er zijn ook veel oudere documenten terug te vinden. Voor de 13de en 14de eeuw bijvoorbeeld zitten in het archief talrijke akten over de instelling van renten, het gewoonterecht en de reikwijdte van de jurisdictie van de heerlijkheid. Vanaf de tweede helft van de 15de eeuw zijn eveneens de rekeningen van de heerlijkheid bewaard gebleven, en vanaf de 16de eeuw komen daar nog de pachtovereenkomsten bij. In heel wat dossiers komen de financiële problemen aan bod waarmee de familie de Croÿ in de 17de eeuw te kampen had en die ertoe zullen leiden dat de heerlijkheden Komen en Halewijn overgingen naar de familie d’Orléans.  

Archief van het leenhof van Komen ((1377) 1506-1792)

Het archiefbestand ‘Leenhof van het kasteel van Komen’ bevat het archief van dat hof vanaf 1350, maar gaat vooral over de 16de eeuw. Bijna alle bewaarde documenten zijn leenverheffingen en verslagen en tellingen die werden opgemaakt voor de heren van Komen voor wat betreft de leengoederen die onder hun leenhof vielen. Wanneer een heer van Komen zijn domein in bezit nam, stelde hij zich meestal vragen over de omvang en de inkomsten ervan. Dit verklaart waarom er zoveel leenverheffingen waren in 1512, toen Georges d’Halluin aantrad. In 1706 werd dan weer een nieuw consignatieregister aangelegd, toen Philippe van Orléans de heerlijkheid Komen verwierf.  

Gemeentearchief van Komen (1352-1796 (1829)

Het gemeentearchief van Komen beslaat voornamelijk de 18de eeuw, maar ook oudere documenten bleven bewaard. Van de periode tot eind van de 18de eeuw bleef slechts één enkel placitaregister over, en geen enkel procesdossier. De stukken over de financiën van de stad zijn iets beter gestoffeerd, maar bevatten enkel dossiers van vóór 1551, meestal rekeningen (vanaf 1427). Inzake fiscaliteit bevat het archiefbestand rekeningen met de grond- en personenbelasting, wel enkel voor Noord-Komen, dat afhing van de kasselrij Ieper (één voor het midden van de 17de eeuw en de andere voor de 18de eeuw). Wat weldadigheid betreft, zijn er enkele stukken over het hospitaal van Komen, over stichtingen en over de armentafel, die allemaal dateren uit de 18de eeuw. Verschillende dossiers maken gewag van problemen in de relaties tussen de hertog van Orléans en de bisschop van Doornik wanneer het ging over de voogdij over de parochiekerk, de herdenkingsdiensten en de kapellen (1352 - 1790). 

 

De inventarissen

De drie inventarissen kunnen gratis worden gedownload in pdf. De papieren versie is voor € 10,00 te koop in het Rijksarchief Doornik, in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief of via een mailtje naar publicat@arch.be

DEBROUX Anne, DESMAELE Bernard, GAHIDE Renaud, LAHOUSTE Jean-Philippe, Inventaires des archives de la seigneurie de Comines, 1261-1792 (1815), de la cour féodale de Comines (1377) 1506-1792 et de la communauté de Comines 1352-1796 (1829)reeks Inventarissen Rijksarchief te Doornik nr. 46, publicatie nr. 6348, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023, € 10,00 (+ eventuele verzendingskosten).

Klik hier om de inventarissen te downloaden.

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement