De inventarisering van het archief van het provinciebestuur van Namen opent nieuwe onderzoeksmogelijkheden voor de geschiedenis van onderwijs en overheidsgebouwen. Het archief bevat talrijke dossiers over kleuter- en lagere scholen in de provincie. Van Achêne tot Yvoir, via Beauraing, Champion, Daussoulx, Éghezée, Flawinne of Gesves: allemaal locaties die aan bod komen in deze 32 strekkende meter archief, die zo ook een uiterst rijke bron vormt voor heemkundige studies. Je kan dit archief raadplegen in het Rijksarchief Namen.
De eerste Belgische onderwijswet, uitgevaardigd op 23 september 1842, verplichtte elke gemeente om minstens één lagere school in te richten in een aangepast lokaal. De wet werd aangevuld met een circulaire uit juni 1852 die de regels bepaalde voor de oprichting van schoolgebouwen. In het verlengde van deze initiële wetgeving volgden talrijke organieke wetten en ministeriële omzendnota’s, die de bouw van de schoolinfrastructuur tot op heden omkaderen. Via de provinciewet van 30 april 1936 speelden de provincies een belangrijke rol in de uitvoering van deze bepalingen.
De vaak monumentale bouwwerken die door de Staat en de provincies werden gesubsidieerd omvatten klaslokalen, huisvesting voor leerkrachten, bijgebouwen, en soms ook sportlokalen, zalen voor het gemeentebestuur of lokalen voor het vredegerecht.
Het archief
Het archief van het provinciebestuur van Namen bevat talrijke dossiers die een uiterst rijke bron vormen voor heemkundige studies, voor de geschiedenis van het openbaar onderwijs, schoolarchitectuur en hygiëne. Het beslaat de periode 1828-1940 en geeft interessante informatie over de verhoudingen tussen de diverse betrokken actoren, namelijk provincie- en gemeentebesturen, arrondissementscommissarissen, architecten, aannemers, ingenieurs van bruggen en wegen, enz. We wijzen ook graag op het belang van de verslagen die werden opgemaakt in uitvoering van de circulaire van de minister van Binnenlandse Zaken van 23 maart 1859 over de toestand van de schoolgebouwen in de provincie. Samen met de plannen en de inspecties van de scholen die vóór 1855 werden gebouwd, geven deze verslagen een zeer volledig overzicht van de Naamse schoolgebouwen uit de eerste helft van de 19de eeuw.
Heel wat documenten gaan over de uitvoering van bouwwerven, vanaf de gunning van de werken tot hun oplevering, met inbegrip van het toezicht erop. Wanneer ze worden gelinkt aan de wetgeving is het mogelijk met deze bronnen, aan de hand van de bestekken, lastenboeken en briefwisseling met de architecten, de evolutie van bouw- en restauratietechnieken te achterhalen.
De inspectieverslagen van het provinciaal onderwijs, eveneens terug te vinden in dit archief, geven een goed overzicht van de omstandigheden waarin tijdens de 19de eeuw onderwijs werd gegeven. Sommige van die verslagen geven informatie over de sanitaire toestand van de gebouwen en de bevolking, over epidemieën en de saneringsmaatregelen die werden genomen voor de schoolgebouwen.
Een extra troef van dit archief zijn de talrijke plannen – al dan niet uitgevoerd – voor schoolgebouwen. Heel wat van deze gebouwen maken weliswaar nog altijd deel uit van het landschap van Namen, maar ze hebben niet allemaal hun oorspronkelijke functie behouden. Soms werden ze buiten gebruik gesteld en opgekocht door privépersonen. Via raadpleging van deze archieven kan je hun oorspronkelijke bestemming en de historiek van hun ontwerp nu gemakkelijk terugvinden.
Het archief over de gebouwen voor kleuter- en lager onderwijs (1828-1940) in de provincie Namen is raadpleegbaar in het Rijksarchief Namen.
De inventaris
De inventaris bestaat enkel in elektronische vorm (pdf). Je kan hem gratis downloaden door op de titel te klikken.
- GODINAS Julie, Inventaire des archives du gouvernement provincial de Namur : Instruction primaire et gardienne : Bâtiments et matériel (1828-1940), reeks Inventarissen Rijksarchief te Namen nr. 191, publicatie nr. 6259, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2022.
Ontdek ook
- 4.600 plannen van openbare gebouwen in de provincie Namen (raadpleeg de inventaris via de zoekrobot - download de inventaris als pdf)
- Inventaire des archives des écoles moyennes et du Lycée royal de Namur. 1852-1990
- Inventaire des archives de l'Ecole moyenne de Walcourt (1885-1947)
- Archives de l'École moyenne de l’État à Couvin (1875)
- Inventaire des archives de l'Athénée royal de Namur ([1835] 1851-2004)
- Inventaire des archives d'Adolphe Houba, ancien élève de l'Athénée royal de Namur
- Inventaire des archives de l'Institut Saint-Aubain à Namur
- Inventaire des archives de l'Inspection cantonale de Namur de l'enseignement primaire
- Inventaires des archives des Communes contemporaines (19de-20ste eeuw), vaak met een reeks “Onderwijs”.
- De archieven van de Rijksmiddenscholen van Namen
