Het verhaal begint 168 jaar geleden. Adolphe Sibret is een inwoner van Namen die boven alle verdenking staat. Hij is geleerd, een schrijver met vele gaven en een publieke figuur, maar hij zal te goeder trouw een daad stellen met onverwachte gevolgen. Op 7 januari 1851 geeft hij aan de piepjonge Société archéologique de Namur (SAN), waar hij ook lid van is, een aantal oude manuscripten, waaronder een zeer zeldzaam “armenboek” uit het archief van de Sint-Brixiusparochie te Doornik. Niemand weet hoe hij in het bezit gekomen was van de documenten. Waarschijnlijk had hij ze gekocht van een handelaar of een andere geleerde die ze zelf in bezit hadden gekregen toen de kerkelijke goederen verspreid raakten tijdens de Franse revolutie. Feit is dat op basis van de huidige wetgeving alle archief van overheidsorganismen eigendom blijft van de Staat en dus niet in bezit kan zijn van privépersonen of -organisaties.

Eenvoudig gesteld kan men zeggen dat een “armenboek” een document was waarin de “armentafel” – in de 13e eeuw zowat de voorloper van onze OCMW’s – de inkomsten van haar vastgoed registreerde. Het ging dus over een middeleeuwse instelling die in principe in elke parochie aanwezig was en waarvan het archief vandaag wordt beschouwd als overheidsarchief. Het behoort dus van rechtswege toe aan de Staat en het bezit ervan staat technisch gesproken gelijk aan heling. Dat is waarop Emmanuel Bodart, diensthoofd van het Rijksarchief te Namen en lid van de SAN, heeft gewezen toen men hem vertelde dat het manuscript van het “armenboek” was teruggevonden in de afdeling “kostbare stukken” van het genootschap. Door verhuisoperaties van het archeologisch genootschap en naarmate de collecties ervan aangroeiden, was men het spoor van het manuscript bijster geraakt en het werd pas enkele jaren geleden terug ontdekt door een onderzoeker van de nationale bibliotheek van Luxemburg die toen in Namen verbleef. De verantwoordelijken van de SAN aarzelden geen moment om voor te stellen het document terug te geven aan het Rijksarchief, waarbij voorzitter Cédric Visart de Bocarmé met kennis van zaken “onschuldig pleitte”. Het document was bovendien bijzonder waardevol geworden toen het archief van de Sint-Brixiusparochie tijdens WO II verloren ging. Het oudheidkundig genootschap van Namen dat onder meer tot taak heeft – vaak geavanceerd – wetenschappelijk onderzoek te verrichten over ons rijke erfgoed is goed op de hoogte van de waarde die een dergelijk document heeft voor geschied- en oudheidkundigen.

Bernard Desmaele, afdelingshoofd bij het Rijksarchief te Doornik, bevestigt: “Voor mij als historicus is dit document uiterst interessant vanuit drie oogpunten, namelijk de genealogie, de stedenbouw en de topografie, ook al werd intussen per toeval een tweede exemplaar van het document ontdekt”. Door het manuscript te overhandigen aan de verantwoordelijken van het Rijksarchief heeft Cédric Visart een statement willen maken: “Met dit gebaar willen we de aandacht van het publiek erop vestigen dat het van essentieel belang is dat de regels over archiefbewaring worden nageleefd. Zonder deze elementaire voorzorgsmaatregel zullen onvervangbare getuigen van onze geschiedenis onherroepelijk verloren gaan”.  

Tentoonstelling

Je kan het “armenboek” ontdekken op de tentoonstelling ‘Regards sur la pauvreté dans le Tournaisis au Moyen Âge et aux Temps modernes (13e-18e eeuw)’ die van 22 augustus tot 30 september 2019 te bezoeken is in het Rijksarchief te Doornik.

• Openingsuren: van dinsdag tot donderdag, van 9.00 u tot 12.00 u en van 13.00 u tot 16.00 u.
• Adres: Rue des Augustins 20, 7500 Doornik
• Info: 069 22 53 76 – archives.tournai@arch.be

In de pers

Bekijk de reportages van:

• Notélé
• RTBF