Het Rijksarchief verwerft elk jaar meer dan 10 km, in hoofdzaak hedendaags, archief. De verwerving van een 15de-eeuwse pauselijke bul is zonder meer uitzonderlijk. Wordt een dergelijk document dan gekocht? En wat is het waard? Het behoort tot het openbaar domein, en is van onschatbare waarde. De bul in kwestie kwam dankzij de opmerkzaamheid van het Brusselse Veilinghuis Henri Godts terecht waar ze hoort, kosteloos.
Archief dat is gevormd door een overheidsinstantie behoort tot het openbaar domein, want is gevormd door een instelling die gefinancierd werd of wordt door de gemeenschap. Een dergelijk archiefstuk kan nooit eigendom worden van een privépersoon. Naast het juridische aspect speelt ook de historische waarde een rol. Archieven vertellen een verhaal over een deel van onze geschiedenis. Het zijn getuigen van en historische bronnen over de instellingen van dit land.
Archiefstukken uit het openbaar domein moeten bewaard worden in een omgeving die beantwoordt aan de overheidsrichtlijnen inzake archiefbeheer en moeten toegankelijk zijn voor het publiek. Bovenal is het cruciaal dat ze in hun correcte historische en archivistische context worden geplaatst. Ze kunnen dus niet functioneren als decoratie aan de muur, of als belegging in een kluis verdwijnen. Hoewel hun historische waarde onschatbaar is, is hun marktwaarde nihil, aangezien ze wettelijk niet mogen worden verkocht. Archief van privépersonen of -organisaties kan in bepaalde omstandigheden wel worden verkocht.
Hierover bestaat nog veel onwetendheid, ook bij verkopers of antiquairs. Zo weet niet iedereen dat de archieven van kerken van vóór 1796 ook tot het openbaar domein behoren. Ze zijn niet meer het eigendom van de kerken, zeker niet van privépersonen, maar behoren volgens de wet tot het patrimonium van de Belgische staat. Gelukkig zijn er veilinghuizen die bijdragen tot de teruggave van archivalia die ten onrechte in de handel zijn gebracht!
Recent deed er zich een voorbeeld voor, toen een pauselijke bul uit 1430 opdook bij het Veilinghuis Henri Godts in Brussel. Een pauselijke bul bevat instructies en openbaarmakingen. In de oorkondeleer wordt de term bul gereserveerd voor plechtige pauselijke oorkonden die voorzien zijn van een bulla, een gouden of loden zegel. Het gaat in dit geval om een bul van paus Martinus V aan het kapittel van Sint-Guido in Anderlecht, geschreven op perkament en voorzien van het pauselijke zegel. De collegiale Sint-Pieter-en-Sint-Guidokerk is een gotische kerk aan het Dapperheidsplein in Anderlecht. Het adjectief ‘collegiaal’ betekent dat er een kapittel van kanunniken gevestigd was. Het archief van Sint-Guido vormt met zijn 19 strekkende meter een belangrijk bestand voor het Rijksarchief te Brussel. Met deze bul wordt daar een mooie getuigenis van de organisatie van de ziekenzorg in het 15de-eeuwse Brussel aan toegevoegd.
Henri Godts heeft zijn volledige medewerking verleend aan de teruggave van deze bul aan de gemeenschap. Het stuk werd zonder enige financiële vergoeding overgemaakt aan het Rijksarchief te Brussel. Hierdoor worden de archiefbestanden verrijkt ten bate van het onderzoek en de toekomstige generaties. Het Rijksarchief betuigt zijn dankbaarheid aan het Antiquariaat Henri Godts, en aan de houder van het document, mede in naam van de wetenschappelijke gemeenschap en de burgers van dit land, voor de verantwoordelijkheid en burgerzin waarmee ze hebben bijgedragen tot de overdracht van dit bijzonder waardevolle document.
Deze pauselijke bul uit de 15de eeuw is een mooie, eerste aanwinst voor de bestanden van het vernieuwde Rijksarchief te Brussel. Tot april 2017 opereerde het Rijksarchief te Brussel vanuit een verouderd en te klein gebouw in Anderlecht, aan de Fernand Demetskaai. Tussen april en augustus is het Rijksarchief te Brussel verhuisd naar een groter en moderner gebouw. Sinds 1 september openden de deuren van de nieuwe locatie in Vorst en veranderde de naam in kortweg ‘Rijksarchief te Brussel’. Het nieuwe adres? Luttrebruglaan 74, 1190 Vorst. Wees welkom!
