Inhoud
Volgens een wijdverspreide opvatting hebben generaties geschiedkundigen en archivarissen de meeste middeleeuwse archiefbestanden sinds lang geïdentificeerd, beschreven en bestudeerd. Deze veronderstelling is weliswaar niet helemaal verkeerd voor de periode die voorafgaat aan de “schriftelijke revolutie” van de 12de en 13de eeuw, wel is ze fundamenteel fout voor wat betreft de drie laatste eeuwen van de middeleeuwen. Tientallen archiefbestanden zijn tot op vandaag nog niet geïnventariseerd en nagenoeg niet onderzocht. Bijgevolg zijn ze bijna niet toegankelijk voor mediëvisten en voor studenten die wetenschappelijk onderzoek verrichten. Het onderzoeksprogramma FED-tWIN wil deze toestand rechtzetten door de oudste collecties die worden bewaard in het Rijksarchief verder te inventariseren, te bestuderen en te valoriseren.
Het onderzoeksprogramma MArch21, een samenwerking tussen het Rijksarchief Namen en de universiteit van Namen, heeft drie hoofddoelstellingen:
- Een betere kennis ontwikkelen van de middeleeuwse archieven die worden bewaard in het Rijksarchief door nieuwe analytische inventarissen op te stellen, die bepaalde oude collecties op stukniveau zullen beschrijven. Het rijke archief van de Sint-Jakobsabdij te Luik met zijn oorkondenschat van meer dan 1.800 stukken komt als eerste aan de beurt, maar het archief in andere provincies zal volgen. Tezelfdertijd moet ook worden overgegaan tot het inventariseren van “Belgisch” middeleeuws archief dat vandaag in handen is van instellingen (scholen, musea, enz.) of privépersonen die niet tot taak hebben om het te bewaren. Indien de eigenaars het wensen, kan hen hulp worden geboden bij het beheer en de beschrijving van deze archiefbestanden, die vaak weinig bekend zijn bij de onderzoekers.
- De studie van de ‘geletterdheid’ is sinds het eind van de jaren 1970 ongetwijfeld het meest innovatieve en vruchtbare onderzoeksdomein van de geschiedenis van de middeleeuwen. De spectaculaire toename van het gebruik van het schrift en de maatschappelijke, politieke en culturele gevolgen daarvan worden momenteel in talrijke onderzoeken onder de loep genomen. Op basis van de geïnventariseerde archieven – zonder zich daarom tot enkel deze te beperken – moet onze kennis over het middeleeuws gebruik van het schrift in de voormalige Nederlanden worden uitgebreid. Daarbij zal beroep worden gedaan op drie bijkomende methodes:
a) de hulpwetenschappen van de geschiedenis, zoals de diplomatiek, de zegelkunde en de paleografie
b) digital humanities, met name tools voor automatische tekstherkenning
c) experimentele wetenschappen, waarvan de recente ontwikkelingen het mogelijk maken om op niet invasieve wijze de samenstelling van de beschreven materialen te bestuderen (perkament, inkten, enz.)
- De archieven die worden bewaard in het Rijksarchief valoriseren bij het brede publiek, studenten en onderzoekers. Dit betekent onder meer de publicatie van inventarissen en werkstukken, deelname aan colloquia, organisatie van tentoonstellingen met een link naar de actualiteit (zoals de verjaardag van de stichting van een religieuze gemeenschap bijvoorbeeld), maar ook de omkadering van onderwijseenheden die willen aanzetten tot onderzoek of tot kennis over de hulpwetenschappen van de geschiedenis. Het is tevens de bedoeling een digitale communicatie hieromtrent te ontwikkelen, door podcasts te maken over de hulpwetenschappen van de geschiedenis.
Partners
Medewerkers
- Onderzoeker: Nicolas Ruffini-Ronzani
- Promotoren: Emmanuel Bodart (Rijksarchief Namen) en Jean-François Nieus (FNRS/universiteit Namen).
Publicaties
- Projet de recherche MArch21.Medieval Archives in 21st-century Belgium: Management, Investigation, Promotion, in: Lettre du RMBLF nr. 22, 2023.
- Nicolas Ruffini-Ronzani, « Quand les sciences naturelles se mettent au service de l’histoire de l’écrit », in #révolutions de l’écrit. Essor et développement de la culture écrite (XIIe-XVe siècles), Bouvignes–Dinant, Maison du Patrimoine médiéval mosan, 2022 (Cahiers de la MPMM, 16), p. 197-206.
- Frédéric Chantinne, Emmanuel Bodart, Nicolas Ruffini-Ronzani en Alexis Wilkin, 1121-2021 : 900e anniversaire de la (re)fondation de Floreffe. La genèse de l’abbaye prémontrée aux XIIe-XIIIe siècles, Agence wallonne du Patrimoine (Études et documents), Namen, 2022.
- « Un fragment de cartulaire de Floreffe mal identifié », in: Archives et Bibliothèques de Belgique, te verschijnen in 2023.
- « Deux collégiales dans la vie d’une cité : Saint-Géry et Sainte Croix de Cambrai (haut Moyen Âge–XIIe siècle) », in: Les collégiales dans la cité de Liège au Moyen Âge. Des bâtiments et des hommes, dir. Florence Close, Alain Marchandisse, Benoît Van den Bossche, Luik, 2023.
- Met Sébastien de Valeriola en Paul Bertrand, « Données, sciences humaines et méthodes quantitatives : typologie, programme et pistes de réflexion », in: Revue belge de Philologie et d’Histoire, t. 101, te verschijnen in 2023.
- [Collectief], ReMed (Ressources électroniques pour les médiévistes), online raadpleegbaar sinds 2023.
- Met Romain Waroquier, « Analyse de réseau et entourage princier : quelle plus-value ? L’exemple des comtes de Vermandois (1101-1167) », in: Modèles, réseaux et échanges curiaux au Moyen Âge. Actes du LIIe Congrès de la SHMESP – 43es Rencontres du RMBLF, Bruxelles, 20-22 mai 2021, Parijs, Éditions de la Sorbonne, 2023, p. 183-196.
