De privaatrechtelijke archieven van het Rijksarchief omvatten:
- archieven van kerkelijke instellingen (abdijen, kloosters, kerken, kapellen, …)
- archieven van particuliere personen (onder meer politici) en (meestal adellijke) families
- bedrijfsarchieven en archieven van genootschappen en verenigingen die een belangrijke rol gespeeld hebben in het politiek, economisch, cultureel en maatschappelijk leven
Kerkelijke instellingen
Binnen de privaatrechtelijke archieven van het Rijksarchief nemen de archieven van kerkelijke instellingen zoals abdijen, kloosters, kerken en kapellen – opgeheven na 1797 – een prominente plaats in. Ook in de daaropvolgende eeuwen vertrouwden heel wat parochies en kerkfabrieken hun historische archieven toe aan het Rijksarchief.
Particuliere personen
Het Algemeen Rijksarchief te Brussel bewaart een zeer omvangrijke verzameling archieven van politici. Ook de meeste Rijksarchieven in de provincies bewaren archieven van niet alleen plaatselijke, maar ook ‘nationale’ politici die uit de regio afkomstig waren.
En hoewel kabinetsarchief in België niet als overheidsarchief wordt beschouwd en dus niet onder de Archiefwet valt, is het gelukkig eveneens goed vertegenwoordigd. Gezien zijn recent karakter is het meestal nog niet openbaar, tenzij met speciale toelating van ofwel het Rijksarchief, ofwel de schenker.
Absoluut eigendomsrecht
Na de Tweede Wereldoorlog nam de interesse voor particuliere archieven, en vooral dan voor archieven van politici, aanzienlijk toe. Toch behandelde de eerste Belgische archiefwet uit 1955 de privé-archieven op stiefmoederlijke wijze. Het Rijksarchief heeft geen wettelijke middelen ter beschikking om een goede bewaring van deze documenten af te dwingen. Voor de eigenaar van privé-archieven geldt het absolute eigendomsrecht. Hij/zij staat vrij deze archieven te schenken, verkopen, selecteren of vernietigen. De voorbije decennia stelde het Rijksarchief een beleidsplan op waarin het toenemende belang van ministeriële kabinetten van de federale overheid en van de deelstaten werd geïntegreerd. Verschillende initiatieven werden genomen om vernietiging ervan tegen te gaan.
Welke personen?
Het Algemeen Rijksarchief bewaart ongeveer 4 km. archieven van politici, waarvan ongeveer 3,2 km afkomstig van kabinetten van federale ministers. De oudste gaan terug tot de 19de eeuw, de meest recente aanwinsten dateren van vlak na de jongste regeringswissel begin december 2011.
Het gaat om ‘personaliteiten’ op gemeentelijk, regionaal of nationaal niveau: een honderdtal ministers, 24 premiers, parlementariërs, burgemeesters, schepenen, gemeenteraadsleden, partijvoorzitters…
Ook tientallen vertegenwoordigers van vakbonden en patronaten, diplomaten, nationale en koloniale functionarissen, magistraten en advocaten, journalisten, professoren, intellectuelen, kunstenaars, militairen, geestelijke gezagsdragers en leden van de koninklijke entourage hebben sinds de 19de eeuw hun persoonsarchief aan het Rijksarchief geschonken.
Raadplegingsmodaliteiten
Schenkers kunnen stipuleren dat hun archieven – vaak vrij recent gevormd – niet raadpleegbaar zijn. Het Rijksarchief spant zich in om dit zo veel mogelijk te vermijden. Ook de materiële staat van bewaring en het ontbreken van een eerste ordening of zoekinstrument kunnen redenen zijn van een beperkte raadpleegbaarheid.
Zoekinstrumenten
Luis Angel BERNARDO Y GARCIA Etat de l’ouverture à la recherche. XIII. Département I. Archives de particuliers relatives à l’histoire de la Belgique contemporaine (de 1830 à nos jours). 3ème édition revue et augmentée (Archives générales du Royaume et Archives de l’Etat dans les Provinces, Miscellanea Archivistica. Studia, Bruxelles, 2006).
Marc D’HOORE, Archives de particuliers relatives à l’histoire de la Belgique contemporaine (de 1830 à nos jours), 2 volumes, (Archives générales du Royaume et Archives de l’Etat dans les Provinces, Guides, 40, Bruxelles, 1998).
Bedrijfsarchieven en archieven van genootschappen en verenigingen
Bedrijven, genootschappen en verenigingen die een belangrijke rol hebben gespeeld in het politiek, economisch, cultureel en maatschappelijk leven in België kunnen hun archief schenken aan het Rijksarchief. In de meeste vestigingen van het Rijksarchief zijn bedrijfsarchieven terug te vinden (zie de archievenoverzichten), maar de grootste verzameling bevindt zich te Brussel. Gezien hun omvang worden ze niet bewaard in het Algemeen Rijksarchief, maar in het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier (lijst van bedrijfsarchieven in ARA2).
