Het “Afrika-archief” is overheidsarchief van de kolonisatie. De 9,5 strekkende kilometer archief werd lange tijd bewaard bij de FOD Buitenlandse Zaken en wordt momenteel overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief 2 – depot Joseph Cuvelier (ARA2) zoals voorzien door de wet (archiefwet van 24 juni 1955 gewijzigd door de wet van 6 mei 2009). Op heden is sinds de eerste overbrenging van 2016 5 strekkende kilometer archief overgebracht. Het Afrika-archief blijft voor de hele duur van de overbrenging toegankelijk voor het publiek aan dezelfde voorwaarden als de andere archiefbestanden die door het Rijksarchief worden bewaard.
Projectteam: Marie Van Eeckenrode (verantwoordelijk voor de coördinatie van de overbrenging), Bérengère Piret, Reinout Vander Hulst en Faissal Beddi.
- Het “Afrika-archief"
- Reeds overgebrachte archiefbestanden en hun inventarissen
- De reorganisatie van de archieven van de ‘Gouvernement général’ (‘GG’)
- De individuele dossiers van het Afrika-personeel
Het “Afrika-archief"
In België worden meestal twee uitdrukkingen gebruikt om het overheidsarchief aan te duiden dat verband houdt met de Belgische kolonisatie in Midden-Afrika, namelijk “Afrika-archief” en “koloniaal archief”.
De uitdrukking “Afrika-archief” verwijst enkel naar het archief over de kolonisatie dat wordt bewaard bij de FOD Buitenlandse Zaken en dat nu wordt overgebracht naar het Rijksarchief. De benaming is een verwijzing naar de laatste naam van het Ministerie van Koloniën, namelijk het Ministerie van Afrikaanse Zaken. Toen dit in 1962 werd opgeheven erfde de archiefdienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken het archief van het Ministerie van Afrikaanse Zaken en werd een specifieke archiefdienst opgericht, los van het diplomatieke archief, om het Afrika-archief te bewaren. De term “koloniaal archief” (of archief in verband met de kolonisatie) slaat op al het overheids- en privéarchief dat verband houdt met de kolonisatie. Het gaat dus over documenten die gevormd werden door de koloniale overheden maar ook door de missies, ondernemingen en uiteraard Congolese, Rwandese en Burundese overheden. Al het “koloniaal archief” dat in België bewaard wordt werd geïdentificeerd in de Bronnengids over de geschiedenis van de kolonisatie.
Als afspiegeling van het institutioneel, administratief en gerechtelijk apparaat dat de documenten heeft gevormd bestaat het Afrika-archief (1885-1962) uit twee grote archiefbestanden:
- Een eerste bestand bestaat uit het archief dat oorspronkelijk werd gevormd door het gouvernement-generaal van Congo, de zogeheten Administration d’Afrique [Bestuur in Africa] waaronder ook de mandaatgebieden (later voogdijgebieden) Ruanda-Urundi vielen, evenals door diens rechtsvoorganger het “Gouvernement local” [Lokaal gouvernement] van Congo-Vrijstaat (ongeveer 6 strekkende kilometer).
- Een tweede bestand omvat het archief dat werd gevormd door het voormalige Ministerie van Koloniën in Brussel, de zogeheten Administration métropolitaine [Moederlandse Bestuur] en door diens rechtsvoorganger, het embryonale Gouvernement Central [Centraal gouvernement] van Congo-Vrijstaat, evenals dat van de rechtsopvolgers (Ministerie van Congo en Rwanda-Urundi en Ministerie van Afrikaanse Zaken) (ongeveer 3,5 strekkende kilometer).
Het Afrika-archief omvat ook:
- Het kabinetsarchief van de vast aangestelde ministers.
- Het archief van de buitendiensten van de Administration métropolitaine, zoals het Koninklijk Museum voor Belgisch-Kongo of de Koloniale School/School voor Administratie van Belgisch Congo en van Rwanda-Urundi.
- Archief van organismen naar koloniaal recht zoals het Fonds Reine Élisabeth pour l’Assistance médicale aux Indigènes (FOREAMI) [Fonds Koningin Elisabeth voor de geneeskundige hulp aan de inlanders] of het Fonds du Bien-Être indigène (FBEI) [Fonds voor het Inlands Welzijn].
- Archief van organismen naar Belgisch recht zoals de Académie royale des Sciences d'Outre-Mer [Koninklijke Academie voor Overzeese Wetenschappen], het Institut de Médecine tropicale [Instituut voor Tropische Geneeskunde] en SABENA.
- Archief van overlegorganen zoals de Conseil colonial [Koloniale raad]/Conseil de Législation [Raad van wetgeving].
- Privéarchief over de koloniale periode.
Reeds overgebrachte archiefbestanden en hun inventarissen
Elke maand worden er nieuwe archiefbestanden overgebracht van de FOD Buitenlandse Zaken naar het Algemeen Rijksarchief (ARA2 - Depot Cuvelier). Deze archieven zijn op afspraak raadpleegbaar in de leeszaal van ARA2.
Download de status van overgebrachte bestanden en bekijk de inventarissen!
De bovenstaande lijst biedt een overzicht van de overdracht en geeft aan welke bestanden en collecties zijn overgebracht naar het Rijksarchief. Archiefbestanden die niet vermeld worden, zijn nog steeds raadpleegbaar in de leeszaal van de FOD Buitenlandse Zaken, ook op afspraak.
Deze lijst geeft ook aan hoe je toegang kunt krijgen tot de verschillende inventarissen. De overdracht van het 'Afrika-archief' gaat namelijk gepaard met aanzienlijk (her)inventarisatiewerk om de toegang tot deze archieven te verbeteren volgens de geldende internationale normen. Voor bestanden die nog niet zijn verwerkt zijn de oude inventarissen van Buitenlandse Zaken nog in gebruik.
Tot slot geeft deze lijst aan welke dossiers gedigitaliseerd zijn en hoe je toegang kunt krijgen tot de gedigitaliseerde afbeeldingen.
De reorganisatie van de archieven van de ‘Gouvernement général’ (‘GG’)
De 6 strekkende km archieven van de Gouvernement général (Gouvernement-generaal) in Leopoldstad ondergaan momenteel een belangrijke reorganisatie en worden behandeld tegen schimmelvorming. Deze bestanden zijn in de loop der tijd vermengd geraakt, series zijn versnipperd en dossiers zijn verspreid. Ze vormen wat men vandaag de 'GG'-collectie noemt.
In het kader van de overdracht van het zogenaamde Afrika-archief voeren het Algemeen Rijksarchief en de FOD Buitenlandse Zaken momenteel een volledige reclassificatie uit van de 'GG'-collectie. Het doel is om zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke organisatie van de bestanden te komen. Concreet halen archivarissen dossiers uit de GG-collectie om fysiek en intellectueel coherente reeksen te vormen: archieven van een rechtbank, archieven van een administrateur territorial (gewestbeheerder), archieven van de onderwijsdienst in Leopoldstad, notariële archieven, enz. Deze archieven blijven raadpleegbaar voor onderzoekers. Elk van de gereconstrueerde bestanden wordt overgedragen aan het Rijksarchief en voorzien van een voorlopig zoekinstrument.
Een lijst van GG-dossiers die reeds zijn overgebracht naar het Rijksarchief is eveneens beschikbaar. Zo weten onderzoekers in welke leeszaal ze de gewenste archieven kunnen raadplegen: die van ARA2 of die van de FOD Buitenlandse Zaken. Alle dossiers gelabeld als 'GG-Justitie' zijn op hun beurt opnieuw geclassificeerd, gerestaureerd en overgebracht naar het Rijksarchief.
Het is ongebruikelijk om voorlopige zoekinstrumenten te publiceren, maar hier wordt aan een urgente behoefte voldaan: toegang tot de archieven garanderen tijdens hun behandeling en zo snel mogelijk meer geavanceerde instrumenten aanbieden.
De individuele dossiers van het Afrika-personeel
Het archief van de Dienst Afrika-personeel is een apart geheel binnen het Afrika-archief. Het bestaat voornamelijk uit 110.000 stamboeksteekkaarten en individuele dossiers van Belgische ambtenaren die werkzaam waren in koloniaal gebied, voor rekening van Congo-Vrijstaat en/of het Ministerie van Koloniën. Bij de reeksen die bewaard bleven, zitten twee bijzondere reeksen over Afrikaans personeel dat was aangeworven door het koloniale bestuur.
De inventarissen die toegang geven tot deze 110.000 steekkaarten en individuele dossiers worden geleidelijk online gezet. Je kan deze raadplegen via onze zoekrobot "Zoeken naar personen". Vul het veld "Naam" in en selecteer dan het project "Personeel van Afrika".
Je kan jouw vragen ook per e-mail bezorgen.
De “registres de la matricule” [stamboekregisters], die de fiches bevatten van de ambtenaren aan de slag in de kolonie tussen 1877 en 1914, werden gedigitaliseerd. Deze gedigitaliseerde documenten zijn nu raadpleegbaar via onze zoekrobot “zoeken naar archieven”. Om deze registers te doorbladeren en de referenties te vinden van de fiches die u interesseren, kunt u hetzij de index van de registers gebruiken hetzij de zoekrobot “zoeken naar personen” (project “Personeel in Afrika”).
Update pagina: 23 juli 2024
