Sinds haar oprichting in 1846 zag de Koninklijke Commissie voor de uitgave van oude wetten en verordeningen (KCOWV) het als haar plicht om "een verzameling te publiceren van de verordeningen die van toepassing waren op de verschillende gebieden waaruit het huidige België bestaat, vóór hun vereniging met de Franse Republiek" (Koninklijk Besluit, 18 april 1846). Deze ambitie werd vertaald in een concreet actieplan, dat het bijeenbrengen en publiceren zou inhouden van algemene regels en reglementen - wetten - uitgaande van de vorst, gegroepeerd onder de noemer "ordonnanties". Deze wetgeving zou worden gepubliceerd in drie reeksen: de eerste voor de Bourgondische periode (1381-1506), de tweede voor de periode gaande van 1506 tot het uitdoven van de Spaanse tak van het Huis van Oostenrijk (1506-1700), en tot slot een derde voor de hele achttiende eeuw tot aan de Franse periode (1700-1794).

Een snelle blik op de lijst van werken die de KCOWV sinds haar oprichting heeft gepubliceerd, leert dat de Derde Reeks al in 1940 was voltooid en dat de Eerste Reeks zich kan verheugen in een constante belangstelling en een gestage toename van het aantal publicaties. Voor de Tweede Reeks is de situatie echter minder rooskleurig: met verschillende delen voor de periodes 1506-1562 en 1597-1621, en een volume voor de monetaire verordeningen van de 17de eeuw, is tot op heden minder dan de helft van het werk afgerond. Deze hiaten zijn betreurenswaardig, aangezien de bestaande edities hun nut en relevantie ten overvloede hebben bewezen.

De ordonnanties van Filips IV

In overleg met de KCOWV nam professor René Vermeir (Universiteit Gent) zo'n twintig jaar geleden het initiatief om de uitgave van de ordonnanties van Filips IV (1621-1665) aan te vatten. Omdat de Tweede en Derde Reeks werden bekritiseerd omwille van hun gebrek aan nauwgezetheid bij de selectie van de teksten, en voortbouwend op de inzichten van professor Jean-Marie Cauchies (UCLouvain Saint-Louis-Bruxelles), heeft Vermeir een vrij strikte definitie gehanteerd van wat als "wetgeving" moet worden beschouwd. De gebruikte criteria worden in de inleiding van deze editie in detail toegelicht en beargumenteerd. Voor de regeerperiode van Filips IV resulteerde dit in een gemiddelde van 17 unieke ordonnanties per jaar (de verschillende taalversies niet meegerekend). Ter vergelijking: de twee delen gewijd aan de Aartshertogen (1597-1621) telden gemiddeld 32 ordonnanties per jaar.

Het realiseren van deze uitgave was een werk van lange adem, maar het resultaat is van een indrukwekkende omvang. In totaal bevat de editie 731 unieke ordonnanties, waarvan er 512 in één taal zijn gepubliceerd, 213 in twee talen en 6 in drie talen. Dat maakt samen een verzameling van 956 teksten, waarmee onderzoekers – historici, rechtshistorici, taalkundigen, enz. – nu aan de slag kunnen. De mogelijkheden voor onderzoek zijn eindeloos. KCOWV hoopt vooral dat dankzij deze nieuwe publicatie de studie van de wetgeving in de Habsburgse Nederlanden zal worden gestimuleerd. En dat onze kennis van de werking van de staat onder het Ancien Régime, en van zijn actoren en bevoegdheden, zal toenemen. Het Algemeen Rijksarchief heeft als mede-uitgever een fundamentele rol gespeeld in de materiële realisatie van deze publicatie. Met vier volumes en ongeveer 2.000 pagina's vergde de uitgave een grote logistieke inspanning. Maar dankzij onze medewerkers Roland van der gracht en Jan Fabri konden de opmaak en het drukwerk in amper een jaar tijd worden voltooid.

Nu te koop

De publicatie is te koop aan de balie van het Algemeen Rijksarchief. Bestellen kan via publicat@arch.be.

• VERMEIR René (uitgegeven door), Recueil des ordonnances des Pays-Bas : Deuxième série : Règne de Philippe IV (1621-1665), reeks Studia nr. 172, publicatie nr. 6410, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023, € 100,00 (+ eventuele verzendingskosten).