De meer dan 4.000 charters van het graafschap Vlaanderen, bewaard in het Rijksarchief Gent, behoren tot de rijkste chartercollecties van België. Archivarissen, destijds allemaal mannen, die zich in de loop van de 19de eeuw over deze oorkonden bogen, benoemden ze als ‘chartes des comtes de Flandres’. Toch is de collectie niet enkel terug te brengen tot de activiteiten van de ‘comtes’, maar evenzeer tot die van de ‘comtesses’! Tijd dus voor een update in de naamgeving: het REIGN-project ambieert immers de ontsluiting van deze collecties naar 21ste-eeuwse normen.
De charters van de graven en gravinnen van Vlaanderen, bewaard in het Rijksarchief Gent, behoren tot de rijkste chartercollecties van België. Meer dan 4.000 documenten, verspreid in de vier deelcollecties Saint-Genois, Gaillard, Oostenrijks fonds en Chronologisch Supplement Wyffels, getuigen van het politieke, economische, sociale en culturele verleden van het oude graafschap Vlaanderen. Het 4-jarig REIGN-project, in 2023 van start gegaan, wil de komende jaren inzetten op de verdere ontsluiting van de collectie en het onderzoek naar de inhoud en archiefgeschiedenis ervan.
Negentiende-eeuwse herschikkingen, inventarisaties en benamingen bepalen tot vandaag sterk onze blik op deze collectie. De chartercollecties werden enigszins kunstmatig samengesteld uit de massa archiefbescheiden die aan het einde van het ancien régime werd aangetroffen in de archiefbewaarplaatsen van de Raad van Vlaanderen als centraal administratief en juridisch orgaan van het graafschap. Archivarissen, destijds allemaal mannen, die zich in de loop van de 19de eeuw over deze collecties bogen, benoemden ze als chartes des comtes de Flandres. Toch is de collectie niet enkel terug te brengen tot de activiteiten van de comtes, maar evenzeer tot die van de comtesses!
Een logische (r)evolutie
Tijd dus voor een update in de naamgeving: het REIGN-project ambieert immers de ontsluiting van deze collecties naar 21ste-eeuwse normen en daar hoort ook een correcte benaming van deze archiefbestanden bij.
De naamsverandering naar ‘Graven en gravinnen van Vlaanderen. Charters. Saint-Genois/Gaillard/Chronologisch Supplement/Oostenrijks Fonds’ is doorgevoerd in het archiefbeheersysteem van het Rijksarchief en in onze online zoekomgeving.
Waarom is deze naamsverandering nuttig en nodig? Lange tijd was een mannelijk perspectief op het verleden dominant, vaak met een sterke focus op politieke en militaire gebeurtenissen. De laatste decennia is hier gelukkig verandering in gekomen. Onderzoekers en archivarissen hebben meer oog gekregen voor sociale geschiedenis, diverse vormen van machtsuitoefening en de rol van vrouwen in alle maatschappelijke domeinen. Het REIGN-project wil vrouwelijke actoren binnen het grafelijk bestuur beter zichtbaar maken. Denk aan het aandeel waarin vrouwen betrokken waren bij bepaalde rechtshandelingen, zegel- en oorkondingspraktijken én vanuit welke functie ze dat deden, bijvoorbeeld als erfprinses, gemalin of regentes voor een minderjarige erfopvolger.
Dat zowel de onderzoekswereld als het brede publiek oog heeft voor de gendercomponent van het verleden, werd recent nog duidelijk in Het verhaal van Vlaanderen. Daarin was een grote rol weggelegd voor enkele vrouwen aan de top van het middeleeuwse graafschap Vlaanderen. Zo was er ruime aandacht voor ‘stammoeder’ Judith in de late 9de eeuw (als achterkleindochter van Karel de Grote) en Maria van Bourgondië in de 15de eeuw (de erfprinses van het samengestelde Bourgondische rijk). Daartussen bevinden zich nog vele andere generaties vrouwen die vanuit verschillende hoedanigheden een politieke rol speelden: Margaretha van de Elzas, Johanna van Constantinopel en Margaretha van Constantinopel, maar ook minder gekende namen zoals Clementia van Bourgondië, Maria van Champagne of Mathilde van Béthune. Deze actoren kunnen in de collectie opduiken als archiefvormer en spelen dan een hoofdrol, maar evengoed worden ze slechts terloops of in een bijrol vermeld.
Dit genderperspectief in het onderzoek naar de uitoefening van grafelijke macht zal meer genuanceerde inzichten opleveren en vormt aldus een correctie op de oudere 19de-eeuwse gender-biased blik op de collectie. De naamsverandering van de archiefbestanden draagt bij aan een meer hedendaagse manier om het verleden te ontsluiten en te bestuderen.
Ontdek meer
- Projectvoorstelling: REIGN - Reconstructing the Ghent knowledge center of the Counts & Countesses of Flanders, 11th-18th C
- De blijde (her)intrede van de Graven en Gravinnen van Vlaanderen in het Rijksarchief Gent
- REIGN op Facebook
- Online inventarissen van de oorkonden van de graven en gravinnen van Vlaanderen
- Une (r)évolution dans les Archives de l’État : les chartes des comtes de Flandre deviennent les chartes des comtes et comtesses de Flandre (RTBF, 3/7/2023)
