Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu
Onthaal    >    Nieuws    >    Alle nieuwsberichten

De oorlogsschadedossiers van de Tweede Wereldoorlog: een goudmijn voor elke archiefgebruiker

Texte petit  Texte normal  Texte grand
08/01/2015 - Inventarisatie - Publicaties - Aanwinsten

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd grote schade aangericht aan privébezittingen, waarvoor nadien schadevergoeding kon worden aangevraagd. Het Rijksarchief bewaart honderdduizenden van dergelijke ‘oorlogsschadedossiers'. De dossiers bevatten een schat aan unieke en gediversifieerde informatie, die ongetwijfeld talrijke onderzoekers – zowel vakspecialisten als het grote publiek – van waarde kan zijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd heel wat schade aangericht aan privébezittingen, waarvoor nadien schadevergoeding kon worden aangevraagd. Tussen 1940 en 1945 werden 506.090 onroerende goederen – of zowat 23,3% van de gebouwen die vóór de oorlog bestonden – beschadigd of verwoest. Hieronder waren 16.803 industriële en commerciële panden, 31.253 boerderijen en talloze privéwoningen. Geen enkele provincie bleef gespaard.

In de hoop schadevergoeding te krijgen, hebben de eigenaars hun goederen die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden beschadigd nauwkeurig opgelijst en beschreven, met toevoeging van aankoopbewijzen, certificaten, plattegronden, prentkaarten en foto’s. Hoewel in zwart-wit en vaak helemaal vergeeld geven deze visuele getuigen toch een duidelijk beeld van de omvang van de “collateral damage” van de oorlog.

Het Rijksarchief bewaart vandaag ca. 800.000 van dergelijke individuele ‘oorlogsschadedossiers’.

De documenten geven een beeld van de toestand van het bebouwd en onbebouwd onroerend goed, van de industriële en commerciële uitrustingsgoederen en van het landbouwareaal in het hele land. Voor iedere provincie en voor elke stad en elk dorp kan men straat per straat het uitzicht van destijds nauwkeurig reconstrueren. De inventaris van de schade aan onroerend en roerend bezit bevat ook heel wat details over verloren meubilair, beddengoed, vaatwerk, voedingswaren en familiesouvenirs. Het archief biedt ook heel wat nieuwe perspectieven voor de studie van de socio-economische en rurale geschiedenis, de krijgsgeschiedenis, de ecologische geschiedenis en de geschiedenis van de volksgezondheid, familie- en mentaliteitsgeschiedenis en natuurlijk ook voor heemkunde en genealogie. De individuele dossiers over oorlogsschade aan privégoederen tijdens de Tweede Wereldoorlog vormen met andere woorden een bron van onschatbare waarde voor de geschiedschrijving van de 20ste eeuw. Hun onderzoekspotentieel reikt trouwens veel verder dan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog zelf.   

La pharmacie de la Maison des mutualistes, rue des Puits l'eau n° 8 à Tournai, avant les bombardements de mai 1940 (Série centrale, Province de Hainaut, Dossier 5.009.991).                    Les restes d’une maison commerciale ravagée à Sougné-Remouchamps, province de Liège, suite au dynamitage d’un pont ferroviaire à Remouchamps, le 10 mai 1940, par l’armée belge (Série provinciale, Province de Liège, Dossier 8.027.773).                    

Verwante archieven

Naast de 8 km archief over de oorlogsschade uit de Tweede Wereldoorlog bevat het bestand  4 km ‘verwante archieven’:

  • Het archief van het Centraal Bestuur voor Stedenbouw
  • Dossiers m.b.t. de oorlogsschade van de Eerste Wereldoorlog
  • Dossiers van de Emissiebank
  • Dossiers over de schade aan goederen van kolonisten in Congo
  • Het archief van de Maatschappij voor Krediet aan de Middenstand en aan de Nijverheid. Dit archief gaat over de kredieten die vanaf 1947 door Belgisch Congo werden verstrekt aan wie een zelfstandige activiteit wilde uitbouwen in het kleinbedrijf, de landbouw of de ambachten.

Deze laatste twee archieven bevatten individuele dossiers met heel wat informatie over de periode rond de onafhankelijkheid van Congo (1960).

Puin en Wederopbouw

In 2012 publiceerde het Algemeen Rijksarchief de wetenschappelijke studie Puin en wederopbouw met bijdragen van een tiental archivarissen en onderzoekers van het Rijksarchief. Puin en wederopbouw focust op de diverse onderzoekspistes die de oorlogsschadedossiers en aanverwante archieven bieden, voor uiteenlopende disciplines. De studie wil lezers stimuleren om de mogelijkheden van deze uit de vergetelheid geredde schat aan informatie te ontdekken en te exploiteren.

De “reddingsoperaties”

De oorlogsschadedossiers en verwante archieven werden jarenlang in uiterst slechte materiële omstandigheden bewaard in een depot van de FOD Binnenlandse Zaken in de Pasteurstraat in Anderlecht. Een eerste reddingsoperatie werd halverwege 2009 stopgezet bij gebrek aan middelen bij de betrokken overheidsinstelling. Om de vernietiging van deze waardevolle dossiers te voorkomen, greep het team van ARA 2 in. De tweede fase van de verhuisoperatie werd opgestart in 2012 en afgerond tijdens de zomer van 2015.

De dossiers raadplegen

Hoe begin je (online) te zoeken?

In 2018 werd één van de de toegangen op de reeksen oorlogsschadedossiers gedigitaliseerd, in samenwerking met de Genealogical Society of Utah (GSU). De gedigitaliseerde fiches zijn online raadpleegbaar via onze zoekrobot.
Het gaat concreet om de fiches van alle personen en bedrijven of verenigingen die na de Tweede Wereldoorlog een aanvraag tot schadevergoeding indienden.

Eind 2021 werd een databank online gezet met meer dan 85.000 namen uit bijna 60.000 oorlogsschadedossiers van de Directie Hasselt.

Waar wat raadplegen?

  • Het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier in Brussel bewaart het grootste deel van de oorlogsschadedossiers: de dossiers van de provincies Vlaams-Brabant, Waals-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie Luik worden momenteel klaargemaakt voor verhuis en zijn bijgevolg tijdelijk niet raadpleegbaar.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie Antwerpen zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Beveren.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie Henegouwen zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Bergen.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie Luxemburg zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Aarlen.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie Limburg zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Hasselt.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie Namen zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Namen.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie Oost-Vlaanderen zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Gent.
  • De oorlogsschadedossiers van de provincie West-Vlaanderen zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Brugge.

Neem vóór je bezoek aan een leeszaal even contact op met het Rijksarchief in kwestie en vraag om bevestiging of het dossier dat je wil raadplegen beschikbaar is. Het gaat om grote reeksen, waarin administratieve foutjes niet uitgesloten kunnen worden. Zo vermijd je onnodige verplaatsingen.

Publicaties die je op weg helpen

De volgende publicaties zijn te koop in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief of kunnen besteld worden via publicat@arch.be. De meeste inventarissen kan je gratis downloaden in pdf-formaat via onze webshop.

Algemeen

  • ANTOINE François, De individuele dossiers 'Oorlogsschade aan private goederen' (Tweede Wereldoorlog). Zoekwijzer nr. 33, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2011.
  • TALLIER Pierre-Alain (red.), Puin en wederopbouw. Oorlogsschadedossiers Tweede Wereldoorlog en verwante archieven : Bronnen voor een veelzijdige geschiedenis van de 20ste eeuw, Reeks Studia nr. 137, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2012. Publicatie 5178, € 11,00 (+ eventuele verzendingskosten).

Provincie Antwerpen

Provincie Brabant

Provincie Henegouwen

Provincie Limburg

Provincie Luik

Provincie Luxemburg

Provincie Namen

Provincie Oost-Vlaanderen

Provincie West-Vlaanderen

Pagina bijgewerkt op 17 november 2021

Lees meer
www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement