Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

MONETA: een archiefgids over de archieven van de FOD Financiën

Texte petit  Texte normal  Texte grand

Inhoud

De FOD Financiën in een notendop

Iedereen kent de FOD Financiën, al was het maar omdat deze overheidsdienst u elke lente uw belastingaangifte toestuurt. Toch zijn de opdrachten van de FOD Financiën veel ruimer dan het aspect ‘belastingen’, en zijn de diensten van deze FOD veel nauwer betrokken bij het dagelijks leven dan vaak wordt aangenomen:              

  • Het Kadaster bijvoorbeeld heeft als eerste een gedetailleerde cartografie gerealiseerd van het Belgisch grondgebied in de periode 1802-1854.          
  • De Hypotheekkantoren staan sinds 1798 in voor de openbaarheid en rechtszekerheid van vastgoedtransacties.
  • De Registratiekantoren zorgen voor extra rechtszekerheid inzake contracten en overeenkomsten.
  • De Administratie der Domeinen beheert het roerend en onroerend bezit van de Staat en int penale boetes en schuldvorderingen van de Staat.

De onderzoeksmogelijkheden van het archief van de FOD Financiën

Al deze besturen hebben gigantische papieren databanken aangelegd, die onontbeerlijk zijn om notarisakten en huizenplannen terug te vinden of de evolutie van Belgische steden en dorpen in de 19e en 20 eeuw te bestuderen.

U wil op zoek gaan naar de geschiedenis van uw woning of dorp? U wil een stamboom opstellen of uw familiegeschiedenis uitspitten? Dan kan u gebruik maken van de contracten, erfenisaangiftes, tafels, repertoria en steekkaarten op naam die gedurende meer dan twee eeuwen werden aangelegd door de diensten van de FOD Financiën. Een onderzoeksmogelijkheid die helaas te weinig gekend is. Met de publicatie van verschillende gidsen en naslagwerken over de buitendiensten van het Kadaster, de Registratie, de Domeinen en de Hypotheekkantoren trachtte het Rijksarchief de afgelopen jaren hierin verandering te brengen, maar er bleven leemtes over in het onderzoek.

MONETA: een nieuwe archiefgids

In april 2015 werd een nieuw project opgestart om het overzicht van het archief van de diensten van de FOD Financiën te vervolledigen. Het einddoel is de publicatie van een Archiefgids over de centrale diensten van de FOD Financiën, getiteld MONETA (Manual and Overview eNabling Efficient use of Transferred/-able Archives).

Projectmedewerkers zijn onder meer Camille Dohet en Anne Lannoye (periode oktober 2015-september 2016) en Romain Durieux (vanaf april 2017), onder leiding van Geert Leloup en Michel Trigalet en met wetenschappelijke steun van Pieter De Reu en Stijn Van de Perre van de Vakgroep Geschiedenis van de UGent. Zij konden en kunnen ook rekenen op de steun van de archivarissen van de Archiefploegen Financiën, een project dat overigens naar aanleiding van de lancering van MONETA in mei 2015 is omgedoopt tot SATURN (Selection of Archives and Transfer Under Right coNditions). Het project SATURN, dat van start ging op 1 februari 2013, bestaat uit zes medewerkers die verspreid over het hele land op drie jaar tijd maar liefst 10 km archief zullen verwerken.

De gids zal worden gestructureerd rond grote functiefamilies zoals staatsfinanciering, overheidsbeleid, personeelsbeleid, belastingen in België en Congo, beheer van het staatsdomein, controle op de invoer van goederen, enz.


Enkele praktijkvoorbeelden voor onderzoekers

1. Stel: één van uw voorouders was ambtenaar bij de FOD Financiën en u wil op zoek naar zijn/haar dossier. Vandaag moet u daarvoor in principe tienduizenden personeelsdossiers doorploegen zonder toegang. Van zodra de archiefgids MONETA is verschenen, kan u echter onder de hoofding ‘personeel’ een overzicht vinden van de reeksen met personeelsdossiers van de FOD Financiën, de periodes waarop ze betrekking hebben, de plaats waar ze worden bewaard en enige basisinformatie over hun inhoud.

2. Stel: u wil opzoekingen doen rond een gebouw dat heeft toebehoord aan de Staat – bv. een voormalig station of een douanedepot – of dat ooit door de Staat werd beheerd ingevolge bv. een sekwester. MONETA zal u doorverwijzen naar het archief van de Administratie der Douane en Accijnzen en de dossiers over het domaniaal beheer, waar u niet alleen de datum kan vinden waarop het gebouw werd opgetrokken, maar ook de identiteit van de huurders en zelfs de plannen van het bouwwerk. De Japanse Toren en de Serres van Laken;  het kasteel van de heren van Hoogstraten; het justitiepaleis van Doornik; … Het zijn allemaal gebouwen die op een bepaald ogenblik werden verworven, verkocht of beheerd door het Bestuur der Domeinen.

3. Ook voor een financiële benadering van onderwerpen uit de hedendaagse geschiedenis biedt de gids een leidraad. We geven enkele voorbeelden:

  • de financiën van België tijdens de Tweede Wereldoorlog (Ministerie van Financiën teLonden) en in de naoorlogse periode (muntsanering en Gutt-operatie)
  • de financiële repressie van het incivisme en de collaboratie tijdens beide wereldoorlogen (Dienst van het Sekwester, Bestuur der Domeinen, Secretariaat-generaal, Sekwester tijdens de Eerste Wereldoorlog)
  • de inbeslagname van Joodse goederen in België (Brüsseler Treuhandgesellschaft, Deposito- en Consignatiekas)
  • de sociale geschiedenis van de belastingen, meer bepaald de legitimiteit van belastingen, het verzet ertegen, fiscale fraude, ongelijkheid inzake belastingen, overdracht en verdeling van roerende en onroerende rijkdommen (zie onder meer archief over allerhande fiscale betwistingen, archief van de buitendiensten der Registratie).

De gids biedt onderzoekers ongetwijfeld nieuwe mogelijkheden om makkelijker een weg te vinden in het archiefdoolhof van de FOD Financiën.


Leeswijzer

  • BOURGEOIS P., Le Ministère des Finances. Étude de l'administration centrale et répertoires des services publics et commissions. Deuxième partie: 1946-1994, Reeks Miscellanea archivistica. Studia, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 1995.
  • BOURGEOIS P., Le Ministère des Finances (1830-1994). III. Aperçu des compétences, Reeks Miscellanea archivistica. Studia 88, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 1996.
  • DE REU P., De Belgische successiewetgeving in de eerste helft van de negentiende eeuw als spiegel voor de vorming van een belastingcultuur en een staatsidentiteit, in Pro memorie. Bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden, deel 1, 2010, pp. 169-206 ; De geschiedenis van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie. Organisatie, bevoegdheden, ambtsgebieden, archiefvorming (1796-2006), Brussel, 2011 (Miscellanea archivistica. Studia 198); De erfenisaangifte: Broncommentaar Brussel, 2012 (Gidsen 75).
  • DE REU, P., De geschiedenis van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie: (1976-2006). Organisatie, bevoegdheden, ambtsgebieden, archiefvorming, Reeks Miscellanea archivistica. Studia 198, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2011.
  • DESMAELE B., Le Ministère des Finances. Étude de l'évolution structurelle de l'administration centrale et de ses organes consultatifs. Première partie:1831-1945, Reeks Miscellanea archivistica. Studia, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 1990.
  • PRENEEL M. en VERHELST J., “De FOD Financiën”, in VAN DEN EECKHOUT P. en VANTHEMSCHE G. (dir.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19de-20ste eeuw, Brussel, 2009, pp. 407‑421.
  • VERHELST J., De documenten uit de ontstaansperiode van het moderne kadaster en van de grondbelasting (1790-1835), Reeks Miscellanea archivistica 31, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 1982.
  • ZOETE A., De documenten in omloop bij het Belgisch Kadaster (1835-1975), Reeks Miscellanea Archivistica 21, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 1979.

Partners

FOD Financiën

Universiteit Gent, Vakgroep Geschiedenis

Algemeen Rijksarchief, afdeling Toezicht

Rijksarchief te Aarlen

Medewerkers

Projectmedewerker: Romain Durieux, Algemeen Rijksarchief

Coördinatie: Geert Leloup (Algemeen Rijksarchief - afdeling Toezicht) en Michel Trigalet (Rijksarchief te Aarlen)

Publicaties

/

Nieuws

Momenteel geen nieuws over dit lopend onderzoek.

Links

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement