Rwanda en Burundi behoorden tussen 1916 en 1962 tot het Belgische koloniale imperium. De uitgebreide verslaggeving van de koloniale administratie in de voormalige mandaat- en voogdijgebieden vormt een interessante bron voor onderzoek naar het Belgische koloniale verleden.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog liep de Force Publique, de legermacht van Belgisch-Congo, samen met de Engelsen Duits-Oost-Afrika onder de voet. Na de oorlog kreeg België een mandaat van de Volkenbond om een deel van dat gebied – het huidige Rwanda en Burundi – te besturen. Het gebied vormde vanaf 1925 als het vice-gouvernement-generaal Ruanda-Urundi een economische en administratieve unie met Belgisch-Congo en bleef tot de onafhankelijkheid van Rwanda en Burundi op 1 juli 1962 onder Belgisch bestuur.
De Belgische regering diende jaarlijks aan de Volkenbond – en na 1945 aan de Verenigde Naties – te rapporteren over haar activiteiten in het gebied. Om die jaarverslagen op te stellen, bundelde de administratie allerhande periodieke verslagen van de verschillende koloniale bestuursniveaus tot één algemeen verslag. Die gepubliceerde verslagen dienden echter om het Belgische bestuur te legitimeren, waardoor de situatie op papier vaak rooskleuriger oogde dan ze in werkelijkheid was.
Voornamelijk de interne jaar- en maandverslagen van de residenties van Ruanda en Urundi en de Rwandese en Burundese gewesten bevatten een schat aan informatie over het Belgische koloniale bestuur. Ook private instanties als de katholieke en protestantse missies, onderzoeksstations en mijnbedrijven brachten verslag uit over hun activiteiten aan de koloniale administratie. Die interne verslaggeving schept een ander beeld van de koloniale realiteit in Rwanda en Burundi: hongersnoden ten gevolge van een desastreus landbouwbeleid, verplichte en onbetaalde tewerkstelling van de Rwandese en Burundese bevolking voor infrastructuurprojecten, gedwongen arbeidsmigratie naar de Katangese mijnen, geïnstitutionaliseerd racisme, de kwestie van de ‘metissenkinderen’, enzoverder. De verslagen bieden een inkijk in zowel de leefwereld van kolonialen als de gekoloniseerde Burundese en Rwandese bevolking. De honderden thematische verslagen over de gezondheidszorg, landbouw, demografie, economie en lokale politiek openen heel wat mogelijkheden voor onderzoek.
De voormalige dienst Afrikaans Archief van de FOD Buitenlandse Zaken verzamelde vele administratieve verslagen en bracht die onder in de collectie ‘Officiële verslagen van de Belgische administratie in Ruanda-Urundi’. Sinds 2018 wordt het archief over de kolonisatie van de FOD Buitenlandse Zaken overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier, waar het wordt verpakt en ontsloten voor het brede publiek.
Een deel van de koloniale archieven wordt eveneens gedigitaliseerd en ter beschikking gesteld van Rwandese partnerinstellingen. Met het toegankelijk maken van koloniale archieven wil het Rijksarchief onderzoek naar het Belgisch koloniaal verleden stimuleren en een bijdrage leveren aan de dekolonisatie van het gedeelde documentaire erfgoed van de DR Congo, Rwanda, Burundi en België.
De inventaris
De inventaris is gratis online beschikbaar via onderstaande links. De papieren versie is te koop in het Algemeen Rijksarchief. Bestellen kan via publicat@arch.be.
VROMAN Ciel, Ministerie van Koloniën en rechtsopvolgers: Afrikaans bestuur: Officiële verslagen van de Belgische administratie in Ruanda-Urundi (1916-1964), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief 2 - depot Joseph Cuvelier nr. 61, publicatie nr. 6427, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023, € 13,00 (+ eventuele verzendingskosten).
