Iedereen die op een katholieke school heeft gezeten, kent wellicht de uitgeverij van de norbertijnenabdij van Averbode. De premonstratenzerabdijen van Grimbergen, Postel en Tongerlo danken hun bekendheid dan weer voornamelijk aan de gelijknamige bieren. De Sint-Niklaasabdij van Veurne is veel minder bekend bij het grote publiek. Hopelijk zorgt de recente ontsluiting van het archief van de enige “West-Vlaamse” norbertijnenabdij voor meer aandacht voor deze enigszins vergeten religieuze instelling.
Een korte geschiedenis van de Sint-Niklaasabdij
De Sint-Niklaasabdij was in de middeleeuwen en de vroegmoderne periode één van de belangrijkste abdijen in de Westhoek. In de loop van de 12de en de 13de eeuw verwierf de abt namelijk het patronaatsrecht over verschillende parochies in en rond de stad Veurne, waardoor hij religieuzen van de abdij als kandidaat-pastoors voor de parochies in kwestie mocht voordragen aan de bisschop.
Nadat de abdijgemeenschap bekomen was van de 16de-eeuwse godsdienstonlusten begonnen de Veurnse norbertijnen zich in de eerste helft van de 17de eeuw ook toe te leggen op onderwijsactiviteiten. Door middel van akkoorden met de lokale besturen verwierven ze de controle over het Latijns onderwijs in Veurne, Diksmuide en Nieuwpoort. Financiële problemen, een afname van het aantal religieuzen en een verwoestende brand maakten echter een einde aan deze kortstondige bloeiperiode. In de loop van de tweede helft van de 17de eeuw en de 18de eeuw kwamen de Latijnse scholen van Veurne, Diksmuide en Nieuwpoort één voor één in handen van andere religieuze orden. In 1796 werd de Sint-Niklaasabdij uiteindelijk opgeheven door de Franse revolutionairen. Twee jaar later werd de imposante abdijkerk volledig afgebroken.
Het archief van de abdij
Hoewel het archief van de abdij dat in het Rijksarchief Brugge is terechtgekomen in omvang vrij beperkt is, bevat het bestand een schat aan informatie over de activiteiten en de bezittingen van de Veurnse norbertijnen. Daarnaast bevinden er zich in dit archiefblok ook documenten met betrekking tot enkele religieuze instellingen die nauwe banden hadden met de Sint-Niklaasabdij, zoals de Sint-Ceciliapriorij van Diksmuide en het norbertinessenklooster, het Sint-Walburgakapittel en de Sint-Niklaasparochie van Veurne.
Een opmerkelijk kaartenboek
Eén van de bijzonderste stukken uit het archief van de abdij is een 18de-eeuws register met kaarten van bezittingen van de abdijgemeenschap in verschillende parochies van de kasselrij Veurne. De kaarten in kwestie werden tussen 1754 en 1756 in opdracht van abt Ignatius Amerlinck (1691-1762) gemaakt door de landmeter René Charpantier uit Alveringem. Eén van de kaarten toont enkele eigendommen van de Veurnse norbertijnen in de parochie Houtem. Na de opheffing van de Sint-Niklaasabdij kwam een deel van het abdijarchief terecht in het archief van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van dit dorp, die sinds 1155 door Veurnse premonstratenzers werd bediend. In de jaren zestig van de 20ste eeuw werden deze stukken overgedragen aan het Rijksarchief Brugge. Deze documenten vormen, samen met enkele stukken die voorheen tot de verzameling “Aanwinsten” behoorden, het bestand dat in de onlangs verschenen inventaris van het abdijarchief wordt beschreven.
De inventaris
Je kan de inventaris gratis in pdf-formaat downloaden via onze webshop of raadplegen via de online zoekomgeving van het Rijksarchief. De inventaris is enkel elektronisch beschikbaar.
DEKOSTER Kevin, Inventaris van het archief van de Sint-Niklaasabdij van Veurne (1153-1795), reeks Inventarissen Rijksarchief te Brugge nr. 102, publicatie nr. 6435, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023.
