Decennialang verzamelde de Rijkswacht een massa informatie over kringen die als subversief werden bestempeld en over andere bedreigingen van de openbare orde. Het archief van de Hoofddirectie van de Operaties (HDO), de dienst die deze toezichtstaak coördineerde, weerspiegelt de bezorgdheden inzake openbare veiligheid tijdens de tweede helft van de 20ste eeuw. Dit archief werd geïnventariseerd in het kader van het BRAIN 2.0-project NaPol-Intel en is nu raadpleegbaar in de leeszaal van het Algemeen Rijksarchief. Het vormt een aanvulling op de archieven van het Rijksarchief die eind 2021 geïntegreerd werden in onze online zoekrobot.
Een van de hoofdopdrachten van de Rijkswacht was het repressief of preventief handhaven van de openbare orde. Het preventieve luik bestond uit toezicht houden en informatie inzamelen om gebeurtenissen zoveel mogelijk te kunnen voorzien, kennen en volgen zonder te worden verrast of achter de feiten aan te moeten lopen. Om die opdracht te kunnen vervullen, beschikte de Rijkswacht over een permanent informatienetwerk in heel het land, waarvan honderden brigades en duizenden rijkswachters deel uitmaakten. De inlichtingen werden overgemaakt aan de Hoofddirectie van de Operaties (HDO) van de generale staf van de Rijkswacht, die een centrale plaats binnen het korps bekleedde.
Rijkswachters moesten alle inlichtingen verzamelen en doorgeven over de oprichting, de organisatie, de actieprogramma’s, de handelingen (vergaderingen, meetings, propaganda) van alle Belgische en buitenlandse subversieve groeperingen en bewegingen en hun aanhangers. Bij onlusten moesten ze ook inlichtingen inzamelen en overmaken in verband met de openbare orde in het algemeen.
Het archief
Dit bijzonder archief werd in 2020 en 2021 overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief. Het biedt een unieke inkijk in de sociopolitieke geschiedenis van België tijdens de tweede helft van de 20ste eeuw. De dossiers van de Hoofddirectie van de Operaties (HDO) weerspiegelen de bezorgdheden van de Rijkswacht, en dus van de Staat, over de ordehandhaving. Je vindt er bijvoorbeeld informatie over de Vlaamse en de Waalse bewegingen, over extreemrechts en -links, over politieke partijen, over vredes- en milieubewegingen, over vakbonden en werkgeversorganisaties, studentenmilieus, of over terreurdreigingen.
Het zeer rijke archief bevat ook een groot aantal vlugschriften en informatieblaadjes die door de Rijkswacht werden ingezameld en in de dossiers werden bewaard. Hiermee kan de geschiedenis van het militantisme in België vanuit een nieuwe invalshoek bestudeerd worden. In het archief zitten ook dossiers over de ordehandhaving tijdens stakingen, betogingen, feestelijkheden of officiële bezoeken van staatshoofden.
Deze archieven moeten gelinkt worden aan de “veldboeken” van de generale staf van de Rijkswacht, waarover we in oktober 2021 berichtten. Die vermelden, dag per dag, alle gebeurtenissen die de Belgische samenleving hebben beroerd. Het archief moet ook in verband worden gebracht met de informatiebulletins die in zekere zin de samenvatting vormen van de inlichtingen die werden ingezameld door de HDO.
Beetje bij beetje worden dankzij het BRAIN 2.0-onderzoeksproject NaPol-Intel alle puzzelstukjes gelegd die onderzoekers in staat stellen zich te verdiepen in de hedendaagse geschiedenis van de ordehandhaving in ons land.
De inventaris
CHARON Arnaud, Inventaire des archives de la Gendarmerie. État-major général. Direction supérieure des Opérations (1945-1990), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 687, publicatie nr. 6245, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2021.
De inventaris is enkel digitaal beschikbaar (pdf).
Leestips
- NaPol-Intel - Nationalisatie van de politionele informatiegaring in België (1918-1961): democratiseringsproces en bureaucratisch kennisbeheer
- Bijna 30.000 archiefstukken van de Rijkswacht online raadpleegbaar
- Een bottom-up kijk op bezet België: WO II-archief van de Algemene Rijkspolitie online raadpleegbaar
- Ontdek via onze Facebookpagina enkele foto’s van de Boerenbetoging in 1971 uit het archief van de Hoofddirectie van de Operaties van de Rijkswacht
