Laurence Petrone deed aan de hand van het juridische concept van de buitengerechtelijke vrijheidsberoving onderzoek naar de democratische weerbaarheid van staten. Er is sprake van een buitengerechtelijke vrijheidsberoving wanneer een rechterlijk aanhoudingsbevel ontbreekt. Daarmee onderscheidt een buitengerechtelijke vrijheidsberoving zich van een aanhouding/arrestatie en een voorlopige hechtenis.

De focus van dit onderzoek is top-down institutioneel, maar wordt van onderuit aangevuld door zicht op de uitvoering van het beleid. Op die manier is er zowel aandacht voor het beleid als voor de praktijk. De geselecteerde cases zijn:

• Antwerpen onder de staat van beleg, 1914
• Nederland, 1914-1918
• België en Frankrijk op het einde van de jaren 1930 en tijdens de invasie in 1940
• de Weimarrepubliek (Duitsland in de periode van 1918/1919 tot 1933)

Deze cases maken het mogelijk gedeelde langetermijnervaringen af te zetten tegen specifieke praktijken en evoluties op nationaal niveau. In tegenstelling tot de andere landen raakte Nederland slechts in één wereldoorlog als oorlogvoerende natie betrokken. De prille Duitse democratie stond tijdens het interbellum te sterk onder druk en evolueerde naar een totalitaire dictatuur. Maar ook Frankrijk (vóór het Vichy-regime) en België flirtten met het grondwettelijk toelaatbare gedurende dezelfde periode.

Dit project baseert zich op grondig en uitvoerig onderzoek van rijke archiefbronnen uit binnen- en buitenland. Enkele concrete voorbeelden van archiefvormers die werden onderzocht, zijn:

• de centrale organen van de uitvoerende macht (notulen ministerraden; correspondentie tussen onder meer de ministeries van Justitie en Landsverdediging; etc.)
• de Vreemdelingenpolitie (België)
• het Hoog Commissariaat voor ’s Rijks Veiligheid (België)
• de Nederlandse, Belgische en Franse Generale Staf
• ...

Het internationaal vergelijkend perspectief is vernieuwend en maakt het mogelijk brede langetermijnontwikkelingen tegen het licht te houden, zoals de mate waarin de tijdelijke noodmaatregel van het kamp structureel verankerd is in onze maatschappij. Met zowel de langetermijnevolutie van de wetgeving als de praktijk in het achterhoofd, worden de geselecteerde cases gewikt en gewogen. In het algemeen besluit wordt een terugkoppeling gemaakt van de historische reconstructies naar de vraagstelling uit de inleiding; de kernpunten uit de internationale literatuur betreffende internering op grote schaal; en de theorie met betrekking tot crisiswetgeving.

Het onderzoek slaagt erin duidelijke krachtlijnen en gevaarzones te identificeren. Zo vormen zich onvermijdelijk problemen in geval van een machtsonevenwicht ten voordele van de uitvoerende macht; een ongewenste machtstoename op lokaal niveau; en een protectionistische dynamiek die fataal kan zijn voor het verlenen van humanitaire bijstand. De auteur benoemt geïnstitutionaliseerde en niet- geïnstitutionaliseerde waarborgen als tegenwicht voor deze gevaren. Deze kunnen een alarmerend en remmend effect hebben op de eigendynamiek die in crisis blijkt te ontstaan.

Buiten het pleidooi voor een permanente waakzaamheid om verworven waarden, waarborgen, en evenwichten te beschermen, draagt dit onderzoek het inzicht uit dat noodtoestanden van alle tijden zijn. Omdat de bedreiging zowel chronisch als acuut is, maakt dit de rechtsstaat tot een steeds te beschermen goed.

Wie is Laurence Petrone?

Van alle -ismen waarmee een mens zichzelf zou kunnen omschrijven, omlijnt humanisme het scherpst wat Laurence Petrone zoekt en wil uitdragen. Ze studeerde Geschiedenis (Universiteit Gent; Eberhard Karls Universiteit Tübingen) en Mensenrechten (European Inter-University Centre, Venetië; Irish Centre for Human Rights, Galway).

Studies in Belgian History

In 2015 ging het Rijksarchief van start met een nieuwe reeks wetenschappelijke publicaties over de geschiedenis van België van de middeleeuwen tot op vandaag: Studies in Belgian History (SBH). De reeks neemt zowel hoogkwalitatieve historische monografieën als samengestelde uitgaven op en hanteert een double blind peer review (zowel auteurs als reviewers).  SBH publiceert in het Engels, Frans, Duits en Nederlands.

Bestellen

Laurence PETRONE, Democratie in crisis: Een anatomie van de buitengerechtelijke vrijheidsberoving in West-Europa (1914-1940), Reeks Studies in Belgian History vol.3, publicatienr. 5722, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2017, 19,95 € (+ eventuele verzendingskosten).

De publicatie is te koop in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief of kan besteld worden via publicat@arch.be.