Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

Het archief van de Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen en van het Rijksarbeidsambt Antwerpen

Texte petit  Texte normal  Texte grand
17/12/2013 - Inventarisatie - Publicaties - Rijksarchief te Beveren

Toen de kruitdampen van de Achttien-daagse Veldtocht na de capitulatie van het Belgische leger op 28 mei 1940 waren opgetrokken, werden de rampzalige gevolgen van de oorlogsverrichtingen voor veel landgenoten pas echt duidelijk. In juli 1940 werden door de overheid om en bij de 500.000 werklozen geteld. De Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen (VAVV) en het Rijksarbeidsambt Antwerpen (RAA) waren twee organen die in het leven werden geroepen om het werkloosheidsprobleem aan te pakken.

Dat de opslorping van de werkloosheid voor de Duitse bezetter een prioriteit was, hoeft niet te verwonderen. Het gigantische leger werkloze arbeidskrachten diende immers ingeschakeld te worden in de Duitse oorlogsindustrie. Met de oprichting op 14 april 1941 van het op Duits model geïnspireerde Rijksarbeidsambt met aan het hoofd de VNV’er Frits-Jan Hendriks en met afdelingen in de provincies, zocht de bezetter een oplossing in de reorganisatie van de arbeidsbemiddeling. Voortaan waren de (lokale) arbeidsambten voor de plaatsing van arbeiders in België bevoegd. Daarnaast werden jongeren ook aangemoedigd vrijwillige arbeid te verrichten. Hiervoor werden op 30 november 1940 de Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen en de Service Volontaire du Travail pour la Wallonie (SVTW) opgericht.

Het archief van de Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen (VAVV)

Dit archiefbestand bestaat uit de documenten van de VAVV uit 1940-1944 die kort na de oorlog door verschillende gerechtelijke instanties in beslag werden genomen met het oog op het verzamelen van bewijsmateriaal tegen collaborerende personen en organisaties. Deze overtuigingsstukken vormden het dossier dat het krijgsauditoraat over de VAVV aanlegde. Het archief werd op 13 maart 1951 door het Krijgsauditoraat Antwerpen overgedragen aan het Rijksarchief te Antwerpen en belicht vooral de organisatie van de VAVV.

Een groot aantal documenten is afkomstig van de Dienst Algemene Opleiding en biedt informatie over het onderricht in de (opleidings-)kampen. Slechts van een 34-tal VAVV-leden bleef (een gedeelte van) hun persoonlijk dossier bewaard. De stukken zijn niettemin interessant omdat ze een beeld geven van de criteria waaraan de aspirant-leden dienden te voldoen. In sommige gevallen bleef een levensbeschrijving en/of een motivering van het lidmaatschap bewaard. De persoonlijke dossiers bevatten een stamboekje, inlichtingen over de levensloop van de kandidaat-leden, een pasfoto, gegevens over de loopbaan binnen de organisatie (datum van inschrijving, de medische controle, promotie, overplaatsing naar andere kampen, beoordelingen door de kampleiders en het ontslag, enzovoort). Voor de Vrouwelijke Jeugd is een inschrijvingsregister bewaard gebleven. De boekhoudkundige en financiële stukken geven een zicht op de bedrijven waarop de VAVV een beroep deed voor de levering van grondstoffen en de uitvoering van onderhoudswerken aan de gebouwen en kampen van de VAVV.

Dit bestand is vermoedelijk slechts een fractie van wat ooit het archief moet geweest zijn van de VAVV. In de hectische nadagen van de Duitse bezetting werden wellicht heel wat documenten vernietigd. Getuige hiervan zijn de talrijke stukken die door brand beschadigd zijn. Tijdens het inventariseren werden te zwaar beschadigde stukken die onleesbaar waren of verpulverd, verwijderd. Stukken die te zwaar beschadigd zijn kunnen niet in de leeszaal worden geraadpleegd. Ze zijn in digitale vorm in de leeszaal beschikbaar.

Het archief van het Rijksarbeidsambt Antwerpen (RAA)

Op 13 maart 1951 werd dit archief in twaalf pakken door het Krijgsauditoraat bij de Krijgsraad van Brussel, afdeling Antwerpen, overgedragen aan het Rijksarchief Antwerpen. De documenten hebben geografisch betrekking op het ambtsgebied van het Arbeidsambt Antwerpen en dateren uit de periode 1940 tot 1946.

In dit bestand worden evenwel ook stukken betreffende de wet- en regelgeving en instructies (‘richtsnoeren’) inzake de arbeidspolitiek van de Duitsers bewaard, die uiteraard ook van toepassing waren op de andere ressorten. De onderrichtingen en commentaren in verband met de te volgen werkwijze werden door het RAA te Brussel opgesteld en vervolgens door de directeur van het Arbeidsambt Antwerpen door middel van afschriften aan het personeel bekendgemaakt.
Tevens wordt in dit bestand briefwisseling bewaard tussen het Arbeidsambt Antwerpen, het Rijksarbeidsambt in Brussel, andere arbeidsambten en de Duitse instanties (Feldkommandantur, Werbestellen). In het kader van het provinciaal toezicht werden maandelijks vergaderingen gehouden met de arbeidsambten van de provincie Antwerpen. Veel maar lang niet alle verslagen van deze provinciale vergaderingen bleven bewaard. Ook de bemiddelingsprocedure wordt gedocumenteerd via model-formulieren, instructies van te volgen procedures, enz., evenals de verplichte tewerkstelling in Duitsland, België en Noord-Frankrijk.

Als onderzoeker dient u ermee rekening te houden dat dit bestand slechts een verzameling is van wat de gerechtelijke instanties na de oorlog hebben bijeengebracht, met als onvermijdelijk gevolg dat er heel wat hiaten zijn. Ook enkele documenten van de Feldkommandantur 520 (Antwerpen) en het Krijgsauditoraat zelf die betrekking hadden op het Arbeidsambt Antwerpen bleven in dit deelbestand bewaard.

Opgelet: specifieke raadplegingsvoorwaarden!

De archieven van het Rijksarbeidsambt en de Vrijwillige Arbeidsdienst, die zijn aangeslagen door het krijgsauditoraat, zijn pas raadpleegbaar na toelating van het College van Procureurs-generaal.

De inventarissen

WILLEMS Bart, Inventaris van het archief van de Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen verzameld door het krijgsauditoraat te Antwerpen, 1940-1944, Reeks Inventarissen Rijksarchief te Antwerpen 72, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2012.
Publ. 5182, € 2,50.

 

 

 

 

 

 

WILLEMS Bart, Inventaris van het archief van het Arbeidsambt Antwerpen. Stukken in beslag genomen door het krijgsauditoraat Antwerpen 1940-1946, Reeks Inventarissen Rijksarchief te Antwerpen 74, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2013.
Publicatie 5247, € 3,00.
 

 

 

 

 

 

De publicaties zijn in papieren versie te koop in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief en in het Rijksarchief te Antwerpen. U kan ze ook bestellen via publicat@arch.be.

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement