Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

Koloniaal archief

Kleine letters  Normale letters  Grote letters

Het “Afrika archief” dat momenteel wordt overgebracht naar het Rijksarchief

De overbrenging van het “Afrika-archief” van de FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (hierna: FOD Buitenlandse Zaken) naar het Rijksarchief is momenteel bezig, zoals bepaald in de protocolakkoorden die beide partijen ondertekenden in 2014 en 2017. De 9,5 km archief zal worden bewaard bij het Algemeen Rijksarchief 2 - Depot Joseph Cuvelier (ARA2) en blijft tijdens de overbrengingsoperaties altijd toegankelijk. Sinds de aanvang van de operatie in 2016 werd al bijna 3 strekkende km archief overgebracht.

Archiefbestanden die reeds werden overgebracht en toegankelijk zijn in ARA2

Circa 87.000 individuele dossiers van het Bestuurspersoneel in Afrika

De individuele dossiers van personeel in Afrika (eerst van Congo Vrijstaat en vervolgens van het Gouvernement-generaal in Belgisch Congo en het Belgisch Bestuur van Ruanda-Urundi) die worden bewaard in het ARA2 bestaan uit vier onderdelen:

  • de individuele dossiers die werden gevormd door het Moederlands Bestuur of het ministerie van Koloniën te Brussel – het zogeheten archiefbestand “Métropole”, dat bestaat uit 26.809 individuele dossiers;
  • de individuele dossiers die werden gevormd door het Bestuur in Afrika in Congo en Ruanda-Urundi, het zogeheten archiefbestand “Colonie”, dat bestaat uit 47.272 individuele dossiers;
  • de individuele dossiers die werden gevormd door de Belgische technische bijstand in Congo onmiddellijk na de onafhankelijkheid, het zogeheten archiefbestand “Kinshasa”, dat bestaat uit 2.429 individuele dossiers;
  • het archiefbestand “Algemene en individuele dossiers van Personeel in Afrika” met zowat 10.000 steekkaarten of individuele dossiers van de personeelsleden van de Congo Vrijstaat.

Andere archiefbestanden :

  • het bestand “Statuut van het Bestuurspersoneel in Afrika” gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • het bestand “Personeel van de rechterlijke orde” van het Bestuur in Afrika gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • de collectie “Cartotheek” gevormd door het Bestuur in Afrika; met meer dan 12.000 kaarten en plattegronden;
  • het bestand “Bibliotheek” gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • het bestand “Inlandse Zaken Rwanda-Urundi” gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • het bestand “Hygiëne” gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • het archief van Albert Duren, medisch adviseur van minister van Koloniën;
  • de individuele dossiers van kredietaanvragen van de Maatschappij voor Krediet aan de Middenstand en aan de Nijverheid;
  • het bestand “Juridisch adviseur” gevormd door het ministerie van Koloniën.

Archiefbestanden die binnenkort zullen worden overgebracht naar ARA2

Volgende archiefbestanden worden momenteel verwerkt (ordening, beschrijving/aanpassing aan de normen voor archiefbeschrijving, nummering en herverpakking):

  • het bestand “Missies” gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • de individuele dossiers van het Bestuurspersoneel dat tot 1918 in functie was in Afrika (eerst in dienst van Congo Vrijstaat en vervolgens in dienst van het Gouvernement-generaal van Belgisch Congo);
  • de individuele dossiers van het inlands personeel van het Bestuur in Afrika (Congo);
  • de individuele dossiers van het inlands personeel van het Bestuur in Afrika (Ruanda-Urundi);
  • het bestand “Buitenlandse Zaken I” gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • het bestand “Kolonisatie dienst en krediet aan kolonisten” gevormd door het ministerie van Koloniën;
  • het bestand “Koloniale dienst” gevormd door de Congo Vrijstaat en het ministerie van Koloniën.

Een indrukwekkende “werf”, gespreid over een tiental jaren

De cel “Afrika-archief” van het Rijksarchief is niet alleen belast met de overdracht van 9,5 strekkende km Afrika-archief, maar staat ook in voor de verwerking van 4 km archief van Ontwikkelingssamenwerking en 6 km diplomatiek archief. Dit zal eveneens worden overgebracht naar het ARA2. In totaal zal in een tijdspanne van tien jaar bijna 20 km archief behandeld worden.

Andere archiefbestanden over de Belgische aanwezigheid in Midden-Afrika (1885-1962) die worden bewaard bij het Rijksarchief

Het ARA2 bewaart nog talrijke andere overheids- en privéarchieven over de Belgische aanwezigheid in Afrika, zoals bijvoorbeeld:

  • Individuele dossiers van de Commission d'indemnisation [Vergoedingscommissie] en van de Commission supérieure d'indemnisation des dommages du Congo [Hogere Vergoedingscommissie];
  • Individuele dossiers van de Administration de la reconstruction des dommages du Congo [Bestuur van Wederopbouw];
  • Individuele dossiers van de Société de crédit aux classes moyennes et à l’Industrie [Maatschappij voor Krediet aan de Middenstand en aan de Nijverheid];
  • Archief van Union minière du Haut-Katanga (UMHK);
  • Archief van de Compagnie des chemins de fer du Congo Supérieur aux Grands Lacs africains;
  • Archief van de Société industrielle et minière du Congo oriental;
  • Archief van de Compagnie pour le commerce et l’industrie du Congo (CCCI) (Finoutremer);
  • Archief van de Société commerciale belgo-allemande du Congo.

Andere archiefbewaarplaatsen van het Rijksarchief, voornamelijk het Algemeen Rijksarchief, bewaren eveneens tientallen archiefbestanden:

  • Archief van de Administration provisoire des affaires financières du Congo, du Ruanda et Urundi [Voorlopig bestuur van de financiële aangelegenheden van Congo, Rwanda en Urundi];
  • Archief van het Ministerie van Financiën. Secretariaat-generaal (Dossiers Congo);
  • Archief van Jules Renquin;
  • Archief van Henri Jaspar;
  • Archief van de kabinetten van eerste minister Hubert Pierlot te Londen;
  • Archief van Pierre Wigny;
  • Archief van het Institut national pour l’étude agronomique du Congo belge (INEAC) [Nationaal Instituut voor de Landbouwkunde in Belgisch-Congo (NILCO)];
  • Archief van het Institut royal colonial belge [Koninklijk Belgisch Koloniaal Instituut];
  • Archief van de Pater Damiaanstichting voor de strijd tegen melaatsheid;
  • Archief van het Rode Kruis van Congo en van het Rode Kruis van België.

Een zoekwijzer voor het koloniaal archief geeft een meer gedetailleerd overzicht van de beschikbare bronnen: Congo. Archives coloniales, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2012 (Zoekwijzers, nr. 36).

Acties van het Rijksarchief in het kader van het “dekoloniseren” van Belgisch koloniaal overheidsarchief

Naslagwerken

  • Een onmisbaar referentiewerk: de bronnengids voor de koloniale geschiedenis die zal verschijnen in 2020
    Het Rijksarchief en het Afrikamuseum zullen in 2020 samen een archiefgids uitbrengen over het Belgisch koloniaal verleden (Franstalige en Nederlandstalige versie). De omvangrijke gids geeft een voorstelling van en context bij alle archiefbronnen die in dit verband op Belgisch grondgebied worden bewaard. Het werk stond onder leiding van Pierre-Alain Tallier, departementshoofd bij het Rijksarchief, en Sabine Bompuku Eyenga-Cornelis van de Dienst “Cultuur en maatschappij” van het Afrikamuseum. Het zoekinstrument van bijna 1.500 bladzijden biedt een overzicht van de bestaande bronnen en van de Belgische en buitenlandse archiefvormers. Het wil via een functionele ordening een gebruiksvriendelijk antwoord bieden op vragen van de onderzoekers.
  • Bibliografie over de koloniale geschiedenis
    Een bibliografie over de koloniale geschiedenis van België (Congo, Rwanda en Burundi) wordt momenteel gefinaliseerd door Sofie Onghena.
  • In 2012 publiceerde het Rijksarchief een zoekwijzer voor het koloniaal archief en het jaar nadien de acta van het colloquium Africa Europe Archives, Requirements? Collaborations? Plans? DR Congo, Rwanda, Burundi and Belgium’ : Proceedings of the International Colloquium organized by the State Archives in Belgium and the Royal Museum for Central Africa (15-17/12/ 2010), Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2012 (Studia, nr. 138).

Opleiding van Afrikaanse archivarissen

Sinds een tiental jaren loopt een gezamenlijk project van het Afrikamuseum en het Rijksarchief om Afrikaanse archivarissen op te leiden in het kader van ontwikkelingssamenwerking. De opleiding bestaat uit een module met theoretische lessen (die in een eerste stadium in België werden gegeven en anno 2020 aan een Afrikaanse universiteit) en een vervolmakingsstage in België. In het kader van die stage neemt het Rijksarchief elke twee tot drie jaar twee of drie stagiairs aan.

Project “Rwanda-archief”

De Belgische regering heeft zich ertoe verbonden het publiek en privaat koloniaal archief over Rwanda digitaal te delen, aangezien het gaat om gemeenschappelijk archivalisch erfgoed. Een afvaardiging van Rwandese professionals kwam in augustus 2019 naar België voor een ontmoeting met Belgische collega’s (Afrikamuseum, FOD Buitenlandse zaken en Rijksarchief) om er hun prioriteiten kenbaar te maken.

Project “Resolutie Metissen”

Het project “Resolutie Metissen”, opgestart in het Rijksarchief tijdens de zomer van 2019, wil beantwoorden aan de doelstellingen van de ‘Resolutie Metissen’, die op 29 maart 2018 werd aangenomen in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Het project onderzoekt de segregatie waarvan de metissen uit de periode van de Belgische kolonisatie in Afrika het slachtoffer zijn geweest. Het gaat om een samenwerking met de FOD Buitenlandse Zaken. De werkzaamheden zullen verlopen in twee fasen: in eerste instantie zullen tools worden aangereikt om de metissen en hun nakomelingen te helpen om toegang te krijgen tot informatie die hen aanbelangt; in een tweede fase zal een historische studie worden gemaakt over de metissen uit de periode van de Belgische kolonisatie van Afrika en over de verantwoordelijkheden van de Belgische overheden.

Project “FED-tWIN. Belgisch koloniaal archief en geschiedenis”

In februari 2020 ging een FEDtWIN-project van start (een partnerschap tussen het Rijksarchief en de Université Saint-Louis-Bruxelles) over Belgisch koloniaal archief en geschiedenis. Een doctor in de geschiedenis, Bérengère Piret, werd aangeworven en zal verspreid over beide instellingen enerzijds koloniale geschiedenis onderwijzen en anderzijds fundamenteel onderzoek verrichten en meewerken aan de lopende overbrengingsoperaties en de valorisatie van het Afrika-archief. 

De cel “Afrika-archief” bij het Rijksarchief (AfricArch)

Algemeen Rijksarchief 2 - Depot Joseph Cuvelier
Hopstraat, 26-28 te 1000 Brussel
agr_ar_2@arch.be
02 274 15 00

Prof. Dr. Pierre-Alain Tallier
Departementshoofd “Brussel” a.i.
Afdelingshoofd “Hedendaags archief”
Ontwikkeling van de projecten Resolutie Metissen, Rwanda-archief en FED-tWIN. Belgisch koloniaal archief en geschiedenis

Joachim Derwael
Diensthoofd Algemeen Rijksarchief 2 – Depot Joseph Cuvelier
Verantwoordelijke van de cel “Afrika-archief”

Dr Luis Angel Bernardo y Garcia
Archivaris
Coördinatie van de overbrengingsoperaties van het Afrika-archief, ontwikkeling van de projecten Resolutie Metissen en Rwanda-archief, supervisie van het FED-tWIN-project. Belgisch koloniaal archief en geschiedenis.

Anaïs Bartet
Assistente archiefbeheer
Project Resolutie Metissen

Faissal Beddi
Assistent archiefbeheer
Overbrengingsoperaties Afrika-archief

Papy Ibula Kabaka
Vrijwilliger archivaris
Overbrengingsoperaties Afrika-archief

Jean-François Meert
Assistent archiefbeheer
Overbrengingsoperaties Afrika-archief

Prof. Dr Bérengère Piret
Archivaris
FED-tWIN-project. Belgisch koloniaal archief en geschiedenis

Victoria Prokowska
Vrijwilligster
Overbrengingsoperaties Afrika-archief

Prof. Dr. Marie Van Eeckenrode
Archivaris
Coördinatie van de overbrengingsoperaties Afrika-archief, supervisie van de projecten Resolutie Metissen en Rwanda-archief

Lees meer

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement