Het renovatieproject van het Rijksarchiefgebouw in de Antwerpse Zurenborgwijk heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Tussen de goedkeuring van de bouwaanvraag in 2004 en de voltooiing van de werken lag een tijdspanne van niet minder dan 16 jaar. Na jaren van onzekerheid, uitstel en stilte kunnen we eindelijk goed nieuws brengen. Op dinsdag 6 april 2021 opent het Rijksarchief opnieuw zijn deuren aan de Door Verstraeteplaats!
Eind 2020 werd het gerenoveerde gebouw door de Regie der Gebouwen officieel overgedragen aan het Rijksarchief. Onmiddellijk werd gestart met zowel de inrichting als met de voorbereiding van de gigantische verhuisoperatie van de archieven. Tussen midden december 2020 en midden februari 2021 werd meer dan 11 strekkende km archief en publicaties van Beveren naar Antwerpen verhuisd. Een hele klus, zeker in coronatijden. Momenteel wordt het pand operationeel gemaakt.
De renovatie heeft erg lang geduurd, maar het eindresultaat mag gezien worden. De architect is erin geslaagd om een mooie symbiose te creëren tussen de belle époque-grandeur van weleer – het gebouw dateert uit 1905-1906 – en de functionaliteit, het comfort en de technologie van de 21ste eeuw.
Door het gebruik van grote glaspartijen in de publieksruimten oogt het interieur transparant, open en fris. De vroegere binnentuin maakte plaats voor een leeszaal met 40 comfortabele zitplaatsen, die in een zee van licht baadt. De glazen koepel doet sterk denken aan die van het Vlaams Parlementsgebouw in Brussel. De authentieke elementen werden zoveel mogelijk in ere hersteld: van de witte mozaïekvloer met de Belgische tricolore rand in de hall, de monumentale houten voordeur met bronzen beslag, de statige ijzeren halltrap, de hoge plafonds in de kantoren… tot en met de originele betonnen archiefrekken en brandvrije ijzeren depotdeuren. Voorts werd er bewust voor gekozen om het originele meubilair (daterend uit het begin van de 20ste eeuw) harmonisch in het actuele interieur te integreren.
Alle publiekruimtes (leeszaal, bibliotheek, multifunctionele ruimte, vestiaire, cafetaria, sanitair) bevinden zich op het gelijkvloers en zijn ook voor bezoekers met een beperking vlot bereikbaar. In de bibliotheek (open reksysteem) is een zithoek geïnstalleerd en ook in de cafetaria is het aangenaam vertoeven. De multifunctionele ruimte biedt plaats aan maximum 80 personen en kan worden gebruikt voor studiedagen, workshops, vergaderingen en recepties. Bovendien kan de ruimte dankzij een toneelgordijn snel in twee helften worden opgedeeld. De 19 archiefdepots zijn verspreid over vijf verdiepingen: twee ondergrondse en drie bovengrondse. De archiefruimten zijn uitgerust met voornamelijk verrijdbare archiefrekken.
Hoewel de totale opslagcapaciteit door de renovatiewerken meer dan verdubbeld is en het gebouw nu 15 strekkende km archief kan herbergen, blijft het gebouw te klein om alle archieven met betrekking tot het ressort Antwerpen erin onder te brengen. Daarom werd beslist om de archiefbestanden te groeperen volgens verwante categorieën van archiefvormers. Deze clusters werden verdeeld over de twee depots van het Rijksarchief Antwerpen-Beveren. Daarbij werd rekening gehouden met diverse criteria (ouderdom, omvang, populariteit, functie van de archieven…). In het depot in Antwerpen worden onder meer alle archiefbestanden van het ancien régime (met uitzondering van het notariaat) en de archieven van de provincie Antwerpen en de gemeenten bewaard. Het depot in Beveren wordt de bewaarplaats voor de archieven van de rechtbanken, de buitendiensten van de FOD’s Financiën en Justitie, en het notariaat. Ook de genealogische bronnen (parochieregisters, registers van de Burgerlijke Stand) en de bedrijfsarchieven blijven in Beveren. Een exhaustief overzicht van welke archieven waar bewaard worden en raadpleegbaar zijn, zal binnenkort op de webpagina van het Rijksarchief Antwerpen-Beveren worden gepubliceerd.
Aanvankelijk zal de leeszaal in Antwerpen drie dagen per week open zijn (dinsdag, woensdag en vrijdag) en de leeszaal in Beveren twee dagen (woensdag en donderdag). Op die manier wordt ondanks het beperkte personeelskader toch een maximale raadpleegbaarheid gegarandeerd. Zitplaatsen en archiefstukken moeten zoals in de andere Rijksarchieven vooraf gereserveerd worden (minstens 48 uur op voorhand, per e-mail).
Dankzij de geslaagde renovatie kan het Rijksarchief zijn rol als centrum van historische kennis en bewaarplaats van waardevol erfgoed in de wijk Zurenborg terug opnemen. Al meer dan een eeuw prijkt bovenaan op het pand een elegant bronzen vrouwenbeeld. Het stelt Clio, de muze van de geschiedenis, voor. Na meerdere jaren in een diepe slaap verzonken te zijn geweest, is de schone slaapster eindelijk ontwaakt. We kijken er naar uit om de eerste bezoekers in ons prachtig gerenoveerd gebouw in april te mogen verwelkomen!
Wie specifieke vragen heeft over de heropening van het Antwerpse Rijksarchief kan contact opnemen met Johan Dambruyne, diensthoofd van het Rijksarchief Antwerpen-Beveren.
