Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

Over dodenrollen en topstukken

Texte petit  Texte normal  Texte grand
03/12/2019 - Divers - Rijksarchief te Gent

Op 14 november 2019 werd bekendgemaakt dat de dodenrol van de Gentse Sint-Baafsabdij uit 1406 is beschermd als Vlaams topstuk. Deze indrukwekkende rol – in totaal 30 meter lang en versierd met een prachtige miniatuur – maakt deel uit van het archief van Sint-Baafs en bisdom Gent en wordt bewaard in de Sint-Baafskathedraal. Het Rijksarchief te Gent bewaart een gelijkaardige rol – die eveneens deel uitmaakt van het archiefbestand van het bisdom – uit 1508. Ook van die andere grote Gentse abdij, Sint-Pieters, bewaart het Rijksarchief te Gent een dodenrol (uit 1399).

Een dodenrol moet als document gesitueerd worden in de middeleeuwse monastieke traditie, waarbij gebedsketens werden gemaakt om de overleden religieuzen en weldoeners van een klooster of abdij te herdenken. Heel concreet gebeurde dit door gegevens over de overledene te noteren en deze documenten te laten circuleren binnen andere religieuze instellingen, zowel regulier (bv. kloosters en abdijen) als seculier (bv. kapittels). De dodenrollen reisden dus rond en brachten verwante communauteiten niet alleen op de hoogte van overlijdens, maar hadden ook tot doel de doden te herdenken in gebed. Lijsten konden bovendien verder worden aangevuld met “eigen” overledenen. Dit voortdurend aanvullen verklaart de lengte van de rollen, en de vorm. De miniatuur stelt de “Gentse” heiligen Bavo, Lieven, Landoald en Macharius voor, het wapenschild van de Sint-Baafsabdij, abt Joris vander Sickelen en op de grond een overleden monnik.

Het Rijksarchief te Gent bewaart een gelijkaardige rol – die eveneens deel uitmaakt van het archiefbestand van het bisdom – maar van recentere datum. In 1508 werd op initiatief van abt Raphaël de Mercatel – die datzelfde jaar zelf zou overlijden – een nieuwe dodenrol vervaardigd. Deze bevat een kopie van de miniatuur van 1406, zij het in aangepaste vorm: het wapen van de abdij is in deze versie vervangen door het persoonlijke exemplaar van de abt (die een bastaardzoon van de Bourgondische hertog Filips de Goede was). Jacobus van Caestre werd aangeduid als de roldrager en moest dus rondreizen met het document, waarin de aangesloten gebedsgemeenschappen werden verzocht om te bidden voor de personen overleden tijdens de abbatiaten van de voorgangers van de Mercatel, namelijk Wilhelmus van Bossuit, Jacobus van Brusele en Johannes van Sycleer. Net zoals in het document uit 1406, werden ook hier alle overledenen met naam genoemd.

De waarde van dodenrollen situeert zich vooral in de (laat)middeleeuwse religieuze en culturele geschiedenis: dergelijke documenten zijn bijzonder waardevol voor onderzoek naar religieuze netwerken, vroomheids- en herdenkingspraktijken en dodencultus.

Ook van die andere grote Gentse abdij, Sint-Pieters, bewaart het Rijksarchief te Gent een dodenrol. Dit exemplaar dateert uit 1399 en werd vervaardigd op aansturen van abt Gerardus Leeuwarde. Het bevat een versierde initiaal met de voorstelling van de heilige Benedictus. Deze rol is tot maart 2020 te bekijken in het STAM in het tentoonstellingsonderdeel “het verhaal van Gent”.

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement