De abdij van Roosenberg in Waasmunster is van onmiskenbaar belang geweest voor de geschiedenis van het Land van Waas. Ze werd in 1235 gesticht als een hospitaal, maar vervelde kort daarna – al in 1238 – tot een zustergemeenschap  waar vooral het devotionele van groot belang was. De zusters leefden volgens de regel van Sint-Augustinus en de statuten van Sint-Victor, waarmee ze meteen tot de oudste victorinnenkloosters in de Nederlanden kunnen worden gerekend.

De materiële basis van de abdij was aanzienlijk: door grote schenkingen van eigendommen en rechten door kerkelijke en wereldlijke hoogwaardigheidsbekleders wist ze een indrukwekkend patrimonium te verwerven. Ook de bruidsschat die de zusters (vaak van goede tot bijzonder gegoede afkomst) bij hun intrede inbrachten, droeg hieraan in sterke mate bij. Op die manier kon tegen het einde van de 14e eeuw een domein worden uitgebouwd dat zich uitstrekte over grote delen van het Waasland, Zeeuws-Vlaanderen, het Land van Dendermonde en tal van andere plaatsen in het graafschap Vlaanderen. Het is precies het beheer van dit domein dat ervoor zorgt dat het archief van Roosenberg van onschatbare waarde is voor de geschiedenis van het Waasland: leggers van goederen en renten, cartularia, kaarten en plannen, … bieden een enorme waaier aan mogelijkheden voor onderzoek naar de regio.

In de 16e eeuw kwam de abdij in zwaar weer terecht: de godsdienstoorlogen lieten ook Roosenberg niet onberoerd en de abdij werd in 1583 geplunderd en vernield. Pas in 1611 kon het kloostercomplex in Waasmunster terug in gebruik worden genomen. De vroegere rijkdom werd echter nooit meer bereikt. Niettemin getuigden de opeenvolgende abdissen (en hun priorinnen als spreekwoordelijke “sidekicks”) in deze periode van daadkracht en ondernemingszin: zo verzetten ze zich onder meer hevig tegen een al te sterke bemoeizucht van de Gentse bisschoppen. Onder de Franse bezetter kreeg de abdij het – zoals veel kloosters en religieuze instellingen – opnieuw zwaar te verduren: ondanks hevig weerwerk van toenmalig overste Maria Anna van Crombrugghe werd de stichting in 1797 formeel opgeheven en werden de gebouwen en goederen geconfisqueerd en openbaar verkocht. Hiermee viel het doek voor “Roosenberg I”.

Toch werden de banden tussen de abdij en het Waasland niet doorgeknipt: in 1831 slaagden enkele resterende zusters van de eerste stichting er met de hulp van een particuliere weldoenster in om de abdij een doorstart te laten maken in een nieuw pand te Waasmunster: “Roosenberg II” was een feit. De weldoenster in kwestie – jonkvrouw van Doorslaer de ten Ryen – trad zelf ook in en nam de leiding van de “nieuwe” gemeenschap op zich, onder de paraplu van een burgerlijke maatschappij en bijgestaan door een (mannelijke) directeur en een abdijbestuur. Hoewel de abdij het met aanzienlijk minder patrimonium diende te stellen dan tijdens het ancien régime, groeide de zustergemeenschap toch gestaag aan. Dit zorgt er ook voor dat voor deze periode het contemplatieve aspect meer uit de archiefstukken naar voor komt: documenten over de zusters en hun intrede, geestelijke oefeningen, liturgische instructies en allerhande bescheiden die verband houden met recreatie bleven bewaard, alsook een zeer mooie fotocollectie die teruggaat tot het einde van de 19e eeuw. In de jaren 1960 werd de situatie van de gemeenschap opnieuw precair: de zustergemeenschap was verouderd en materieel verzwakt, waardoor een oplossing diende te worden gezocht om het voortbestaan van de abdij te verzekeren. Er werd aansluiting gezocht bij de diocesane congregatie van Mariazusters (ook wel Maricolen genoemd), wat het begin betekende van “Roosenberg III”.

Het archief van Roosenberg I en II werd in de loop der eeuwen met de grootste zorg door de zusters zelf bewaard. Dit ging echter niet zonder slag of stoot: ten tijde van de godsdienstoorlogen maakte het een heuse odyssee mee, waarbij het op verschillende locaties in Oost-Vlaanderen in veiligheid werd gebracht. Eind 18e eeuw slaagden de zusters er in een deel van het archief te verbergen. Toch konden ze niet verhinderen dat er stukken in Franse handen vielen en aldus in het archief van het Scheldedepartement terecht kwamen. In 2013 schonken de zusters van Roosenberg het door hen bewaarde archief van Roosenberg I en II aan het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren. Sinds 2015 wordt het bestand in het Rijksarchief te Gent bewaard.

Anno 2019 zijn de overgeleverde archivalia, zowel het deel uit het Scheldedepartement als het deel afkomstig van de zusters zelf, opnieuw herenigd in één archiefbestand en als één geheel ontsloten. Een aantal documenten – omwille van de museale waarde van de stukken bewaard in de abdij te Waasmunster – werd opgenomen in de nieuwe inventaris en kan in digitale vorm worden geraadpleegd in de leeszaal van het Rijksarchief. Op die manier komt niet minder dan acht eeuwen religieuze, sociaaleconomische, maar vooral ook Wase én vrouwengeschiedenis voor onderzoekers binnen handbereik.

De inventaris

De inventaris is te koop in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief, in het Rijksarchief te Gent of via publicat@arch.be. Je kan de inventaris ook gratis downloaden door te klikken op de titel hieronder of de inventaris raadplegen via onze zoekrobot.

SOMERS Annelies, Inventaris van het archief van de abdij van Roosenberg te Waasmunster (1258-1994), reeks Inventarissen Rijksarchief te Gent nr. 153, Publ. 6008, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2019, € 10,00 (+ eventuele verzendingskosten).

De voorstelling van de inventaris

De inventaris wordt officieel voorgesteld op woensdagavond 16 oktober 2019, in de abdij van Roosenberg in Waasmunster (Oudeheerweg-Heide 3, 9250 Waasmunster). Meer info