Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

Een extreem jarige oorkonde: “Lodewijk” wordt 1200 jaar!

Texte petit  Texte normal  Texte grand
13/04/2019 - Evenementen - Rijksarchief te Gent

Op zaterdag 13 april 2019 heeft het Rijksarchief te Gent een heel bijzondere verjaardag te vieren: die dag wordt het privilege van keizer Lodewijk de Vrome voor de Gentse Sint-Baafsabdij uit 819 precies 1200 jaar! De ouderdomsdeken van onze Gentse collectie is daarmee het oudste intact gebleven ambtelijke document dat in België wordt bewaard en dat handelt over Belgisch grondgebied. Het charter heeft de tand des tijds bijzonder goed doorstaan. Achter de lange, zwierige letters gaat bovendien een ware schat aan informatie schuil… Genoeg redenen voor een feestje én wat extra aandacht dus!

Deze oorkonde met aanvraagnummer 01 uit het fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent staat in het Rijksarchief te Gent sinds jaar en dag als “Lodewijk” bekend. En “Lodewijk” wordt op 13 april 2019 gevierd tijdens een verjaardagsfeestje met taart en ballonnen in het STAM, waar hij momenteel wordt tentoongesteld.

"Lodewijk" heeft de tand des tijds goed doorstaan. Zo goed zelfs, dat we de oorkonde vandaag nog steeds kunnen bekijken en zelfs lezen. De oorkonde was bestemd voor de Sint-Baafsabdij in Gent. Omdat deze abdij, samen met de Sint-Pietersabdij van groot belang was voor de ontwikkeling van de stad Gent in de vroege middeleeuwen, is deze oorkonde uit het Rijksarchief een belangrijke bruikleen in het STAM.

Afzender

Keizer Lodewijk de Vrome, Keizer van het Karolingische of Roomse Rijk.
Op dat moment strekte het rijk, dat Lodewijk van zijn vader Karel de Grote erfde, zich uit van het hedendaagse Hamburg in het noorden tot Barcelona in het zuiden, en van het actuele Nantes in het westen tot Osnabrück in het oosten.

Ontvanger

Einhard, de abt van de Sint-Baafsabdij in Gent.
Hij was een trouwe medewerker van Lodewijk de Vrome en bestuurde de abdij vanuit Aken, het centrum van het rijk op dat moment.

Waarover gaat de oorkonde?

In de tekst wordt de immuniteit van de Sint-Baafsabdij in Gent bevestigd. De abdij en haar gronden waren autonoom en dus ‘immuun’ voor het gezag van de plaatselijke gouwgraaf van Gent. De abdij mocht in haar eigen gebied zelf boetes innen en misdrijven bestraffen. Het is Lodewijk de Vrome die de abdij dit privilege of voorrecht van immuniteit verleende. De abdij was dus enerzijds wel onafhankelijk van de gouwgraaf, maar verbond zich hierdoor anderzijds wel rechtstreeks aan Keizer Lodewijk de Vrome.

Lodewijk bood de abdij bescherming van rechten en vrijheden, maar de abdij moest hem daar wel een wederdienst voor verlenen: bidden voor de keizer, zijn vrouw en kinderen en de stabiliteit in het rijk; geschenken geven en militaire dienst vervullen. Dit privilege van immuniteit was al verleend door Karel de Grote, de vader van Lodewijk de Vrome. Met de dood van Karel de Grote in 814 werd aan zijn opvolger gevraagd dit privilege te vernieuwen. Daardoor wist Lodewijk de abdijen aan zich te binden. Op deze manier werden de kloosters ingeschakeld om het rijk samen te houden.

Hoe werd de oorkonde gemaakt?

Deze oorkonde is een charter, dat wil zeggen dat de tekst op perkament werd geschreven. Perkament is een dierenhuid en dus heel sterk en duurzaam. Maar ook heel duur, er moest namelijk een dier voor geslacht worden.
Het soort schrift dat op deze oorkonde wordt gebruikt, is het Merovingisch cursief schrift met een lettertype dat vrij lang en verticaal van uitzicht is. De taal waarin de tekst is geschreven is het Latijn, de gangbare taal voor officiële documenten in die periode. In die tijd werd met een veer van een gans of een andere grote vogel geschreven.
Het zegel is gemaakt van witte bijenwas, waarover een laagje bruin vernis is aangebracht. Het gaat om het zegel van Lodewijk zelf en bevat een afbeelding van het hoofd van de keizer in profiel.

Wie schreef de oorkonde?

De oorkonde werd geschreven in Aken, van waaruit het Roomse Rijk werd bestuurd, meer bepaald in de kanselarij van Keizer Lodewijk de Vrome. Dat was het bureau waar oorkondes en andere documenten van een vorst werden opgesteld. In het document wordt de naam van de schrijver genoemd: Faramond.
De kanselier, of het hoofd van de kanselarij, was Helisachar, ook hij wordt in de oorkonde benoemd. Als hoofd had hij de macht om het document officieel te maken, of te verzegelen. Hier was het Durandus die dit deed in opdracht van de kanselier.
Keizer Lodewijk de Vrome heeft het document waarschijnlijk zelf ondertekend, vermoedelijk door in het monogram de horizontale streep te trekken.

Waarom is dit document bewaard gebleven?

We weten het niet! Het vorstelijk privilege was voor de Sint-Baafsabdij toch een heel belangrijk voorrecht, waardoor men er veel waarde aan hechtte en er dus goed zorg voor droeg.
Maar het stuk heeft wel wat calamiteiten overleefd: in de 851 vielen de Noormannen de Sint-Baafsabdij binnen, waarbij er brand ontstond. De monniken vluchtten toen naar Laon en het duurde een hele tijd voor ze zich opnieuw in Gent vestigden. In 1540 werd de Sint-Baafsabdij op bevel Keizer Karel afgebroken. De geestelijken werden gedwongen zich om te vormen tot het Sint-Baafskapittel, het bestuurscollege van wat later de Sint-Baafskathedraal zou worden. Dat kapittel kwam tijdens de Beeldenstorm (1566) en de Gentse calvinistische Republiek (1577-1584) letterlijk in het oog van de storm terecht. Daarom is het echt uitzonderlijk dat de oorkonde 1200 jaar lang bewaard bleef.
 
Ook vandaag nog moet het stuk beschermd worden tegen verval: teveel licht is bijvoorbeeld schadelijk voor de inkt op lange termijn. Daarom mag het stuk maximum 6 maanden aan één stuk getoond worden, met een maximum lichtsterkte van 50 lux. Daarna wordt de oorkonde opnieuw voor 6 maanden in het donker opgeborgen.
Ook de temperatuur, maar vooral de luchtvochtigheid moet zo gelijk mogelijk blijven. Perkament neemt namelijk snel vocht op waardoor het onregelmatig begint te golven.
Zo zie je: het Rijksarchief en het STAM doen er alles aan om het stuk in zo’n optimaal mogelijke manier te bewaren en toch tentoon te stellen aan het publiek. Hopelijk voor de eeuwigheid.

Verjaardagsfeest!

Maar er is meer: na zijn verjaardag keert “Lodewijk” nog niet meteen terug naar het Rijksarchief. Hij blijft nog tot 28 mei 2019 in het STAM.

Wanneer kan je de jarige bezoeken?

  • op 13 april 2019 tijdens het verjaardagsfeestje van 14u tot 17u in het STAM
  • tot 28 mei 2019, doorlopend tijdens de openingsuren van het STAM
  • op Erfgoeddag, 28 april 2019, met gidsen die de ontstaanscontext en de inhoud van het stuk toelichten, en workshops zegels en wapenschilden maken voor kinderen

Iedereen welkom!

Locatie: STAM, Bijlokesite, Godshuizenlaan 2, 9000 Gent.

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement