“Ik ben opgeklommen in mijn stamboom tot ca. 1600, en dus tot de oudste parochieregisters. Is het mogelijk om oudere gegevens te vinden, en zo ja: hoe?”
Het is absoluut mogelijk om ook voorouders van voor 1600 te vinden, maar er is helaas een portie geluk mee gemoeid. Logischerwijze heb je een grotere kans om zaken terug te vinden wanneer die voorouders niet onbemiddeld waren… Zo kan je gegoede burgerij uit centrumsteden mogelijk traceren tot de 13e-14e eeuw. Voor de adel zijn in sommige gevallen nog vroegere gegevens beschikbaar.
Heel weinig bronnen van voor 1600 geven een systematische lijst van inwoners. Toch kan je sporadisch nog een status animarum of een lijst van parochianen aantreffen in een kerkarchief, of algemene volkstellingen in lokaal overheidsarchief.
Die lokale overheidsarchieven (voornamelijk schepenbanken, maar ook leen- en laathoven) zijn een goed startpunt om op zoek te gaan naar persoonsgegevens, en dit voor het volledige ancien régime, dus tot 1795. Documenten m.b.t. weesbeheer (waaronder ‘staten van goed’ of ‘boedelbeschrijvingen’) en schepenakten – waarin allerhande transacties en overeenkomsten over gronden, goederen en financiën werden geregistreerd – zijn de meest voor de hand liggende bronnen. Vergeet in datzelfde kader ook oude notariaatsarchieven niet!
Maar ook documenten in verband met grondeigendom en fiscaliteit (leggers van onroerende goederen, leengronden, renten, cijnzen, belastingkohieren en -rekeningen, penningkohieren), eveneens te vinden in lokale overheidsarchieven, bevatten persoonsgegevens. In dit type archief kan je soms ook namenlijsten vinden van een deel van de bevolking, die met een bepaald doel zijn opgesteld. Denk maar aan lijsten van weerbare mannen, veebezit, graantellingen, etc. In grote steden kan je lijsten aantreffen van poorters en/of buitenpoorters, soms ook van ambachtslieden, die tot de middeleeuwen teruggaan. Het lokale niveau was overigens ook verantwoordelijk voor rechtspraak, dus vergeet de gerechtelijke bronnen niet voor het geval je voorouders ooit iets mispeuterd hebben, of net onrecht zijn aangedaan…
In kerkarchieven tref je eveneens gegevens over goederen en gelden (denk ook aan de inning van tienden!), o.m. in kerkrekeningen. Ook bronnen zoals testamenten, misstichtingen en schenkingen, archief van broederschappen en andere religieuze verenigingen kunnen je een bijkomende invalshoek bezorgen. Met een beetje geluk kan je armlastige personen dan weer opsporen in het archief van de armendis die aan de kerk was verbonden.
Minder evident is het raadplegen van archieven van abdijen en kloosters. Deze instellingen waren in de middeleeuwen en vroegmoderne tijd echter heel belangrijke grootgrondbezitters. Vaak hadden ze in hun gebieden ook overheidsrechten, wat betekent dat zij (of hun afgevaardigden) instonden voor lokaal bestuur en rechtspraak. Via een zelfde redenering kan je ook terechtkomen in bewaarde familiearchieven van belangrijke grootgrondbezitters of functionarissen uit de regio. Of, wanneer je geluk hebt, maakten je voorouders zelf deel uit van een invloedrijke familie en zijn hun eigen archieven bewaard gebleven, inclusief zakelijke bronnen, persoonlijke documenten en soms zelfs stambomen! Wanneer je er zeker van bent dat één van je voorouders een bepaalde functie heeft uitgevoerd, bij een wereldlijke of religieuze overheid, dan raadpleeg je uiteraard best ook het archief van die instelling.
Tot slot: vergeet naast lokale bronnen ook het hogerliggende bestuurlijke en/of gerechtelijke niveau niet. Kasselrijen, ambachten, kwartieren en meierijen, graafschappen en hertogdommen, justitieraden, bisdommen, etc.: elk hiërarchisch niveau had zijn eigen administratie, bevoegdheden en bijgevolg ook archief.
Kortom: het antwoord, en dus de mogelijke bronnen, hangt af van verschillende factoren, zoals de sociale en professionele status van je voorouders, hun regio en hun bezittingen. Zet je schrap voor een lange, maar ongemeen boeiende zoektocht (heel wat archief is immers niet tot op detail- of dus naamniveau beschreven), informeer je goed en ga kritisch om met gevonden gegevens, zeker wanneer die uit publicaties komen.
Meer tips, literatuur- en bronverwijzingen kan je o.m. vinden via onze eigen zoekrobot, de startpagina voor genealogen op deze website, via de websites van Familiekunde Vlaanderen en Familiegeschiedenis of via ROELSTRAETE Johan, Je stamboom, je familiegeschiedenis stap voor stap, Leuven, 2006.
Overweeg een lidmaatschap van een genealogische en/of heemkundige vereniging, daaraan verbonden internetfora, en hou ook het tijdschrift Vlaamse Stam in de gaten. Good luck!
