Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

WOII-archieven van het Antwerpse provinciebestuur geïnventariseerd

Texte petit  Texte normal  Texte grand
03/12/2018 - Onderzoek - Inventarisatie - Rijksarchief te Antwerpen - Rijksarchief te Beveren

In maart 2013 droeg het provinciebestuur van Antwerpen zijn archieven ouder dan 30 jaar over aan het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren. De deelarchieven uit deze overdracht die betrekking hebben op de Tweede Wereldoorlog en haar nasleep zijn nu geïnventariseerd. Het gaat om archiefstukken die een goed beeld geven van de opdrachten die het Antwerpse provinciebestuur vervulde tijdens de mobilisatie, de bezetting en de directe naoorlogse periode. Zo kan deze inventaris een impuls vormen voor het onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog in de provincie Antwerpen, maar ook voor lokaal historisch onderzoek in bredere zin.

De bevoegdheden van de provincies zijn wettelijk nooit in detail omschreven, waardoor het begrip 'provinciaal belang' vandaag en in het verleden zeer ruim kan worden ingevuld. Provinciebesturen namen dan ook op alle terreinen van het maatschappelijk leven initiatieven. Naast de reguliere bevoegdheden nam het belang van de provinciebesturen tijdens de bezetting vooral toe op drie domeinen: de benoemingen van burgemeesters en schepenen, de ordehandhaving en de controle op de voedselreglementering. Deze aspecten komen dan ook duidelijk naar voren in de archieven die het Antwerpse provinciebestuur heeft nagelaten.

Tijdens de bezetting was er een groot verloop onder de burgemeesters en de schepenen. In Vlaanderen wilde het VNV, in het kader van zijn 'greep naar de macht', zoveel mogelijk eigen burgemeesters benoemen. Het waren de gouverneurs die kandidaat-burgemeesters en -schepenen voordroegen bij de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken. Uiteraard was elke benoeming afhankelijk van de expliciete goedkeuring van de Duitse militaire overheid. Een belangrijke taak van het provinciale bestuursniveau was de organisatie van en de controle op de voedselvoorziening en rantsoenering. Dat was reeds vóór de oorlog zo, maar werd tijdens de bezetting steeds belangrijker, niet in het minst in de strijd tegen de zwarte markt en om de woekerprijzen onder controle te krijgen. Alhoewel de meeste archiefstukken over de ordehandhaving, inclusief de maatregelen tegen de joden en vreemdelingen, in twee andere deelbestanden te vinden zijn, bevat ook dit archiefbestand stukken over ordehandhaving, o.a. instructies van de Duitse bezetter over de openbare orde, de ordediensten en opeisingen. Specifiek uit de periode na de Bevrijding – september/oktober 1944 – zijn de verslagen en de dagelijkse orders van het Coördinatiecomité van de Weerstandsgroepen van de provincie Antwerpen bewaard gebleven.

De documenten gaan uiteraard niet alleen over administratieve en beleidszaken. Verschillende dossiers belichten het individuele parcours van personen tijdens de oorlog en de manier waarop de oorlog een impact had op hun persoonlijk leven. Oorlogen maken helaas ook slachtoffers. Het archiefbestand bevat heel wat informatie over de schade die de luchtbombardementen, zoals die in 1943 in Mortsel en Edegem, en de inslagen van de V1- en V2-bommen hebben aangericht. Ook de opgelopen oorlogsschade, de achtergelaten munitie en het oorlogsmaterieel werden in kaart gebracht. Zo ontstaat een levendig beeld van de gevolgen van de krijgsverrichtingen in de provincie Antwerpen. Na de capitulatie volgden er al snel tuchtonderzoeken naar de ambtenaren die in mei 1940 hun post hadden verlaten. De documenten van de Bijzondere Adviserende Commissie van Tuchtvordering zijn in dat opzicht interessant. Bovendien is het provinciebestuur belast met de opvolging van de administratieve gevolgen van de ouderdomsverordening van 7 maart 1941. Hierdoor verliezen heel wat ambtenaren en mandatarissen in de gemeentebesturen hun baan.

Na de bevrijding spelen de gouverneur en de Bestendige Deputatie een belangrijke rol in de administratieve zuivering (de epuratie) van het personeel en de politieke mandatarissen van de provincie en de lokale overheden (gemeenten, commissies van openbare onderstand). Burgers aan wie een bewijs van burgertrouw geweigerd is, kunnen verhaal halen bij de Provinciale Commissie van Beroep inzake de Bewijzen van Burgertrouw. De rol van de provincie is niet beperkt tot het bestraffen van personen die met de Duitse bezetter hebben samengewerkt. Iemand die tijdens de bezettingsjaren belangeloos 'daden van heldenmoed en burgerdeugd' heeft verricht, kan vanwege de regering op een erkenning rekenen. Het is in eerste instantie het Provinciaal Comité van de Nationale Erkentelijkheidscommissie die de aanvragen onderzoekt, om vervolgens zijn/een advies over te maken aan de Nationale Erkentelijkheidscommissie.

De inventaris

De inventaris is voor € 9,00 te koop in het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren en in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief. Je kan de (papieren) inventaris ook bestellen via publicat@arch.be, gratis downloaden in pdf-formaat via de webshop of gratis raadplegen via de zoekrobot.

WILLEMS Bart, Inventaris van de archieven betreffende de Tweede Wereldoorlog, afkomstig van de provincie Antwerpen (1931-1975 (vnl. 1939-1945)), Reeks Inventarissen Rijksarchief te Antwerpen nr. 101, Publicatie 5898, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2018, € 9,00 (+ eventuele verzendingskosten).

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement