Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

Stamboeken van zeelui op Belgische schepen (1845-1886): toegang online doorzoekbaar

Texte petit  Texte normal  Texte grand
28/11/2018 - Onderzoek - Inventarisatie - Digitalisering - Rijksarchief te Antwerpen - Rijksarchief te Beveren

Stamboeken van zeelui bevatten gegevens die geschikt zijn voor zowel stamboomonderzoek als onderzoek naar migratiepatronen. In het kader van het IMMIBEL-project werden de klappers op de stamboeken die worden bewaard in het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren digitaal verwerkt én geïntegreerd in onze online zoekrobot.

Het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren bewaart de stamboeken van de zeelui die op Belgische koopvaardijschepen hebben gevaren. Het opmaken van het stamboek was een bevoegdheid van de Waterschout van Antwerpen. De eerste reeks stamboeken dateert uit de periode 1845-1930. In 45 kolossale registers werden voor die periode ongeveer 165.000 namen van zeelui geregistreerd. Op deze reeks stamboeken bestaan drie indexen, waarin de (voor)naam van de zeeman, de geboorteplaats en het stamnummer staan genoteerd. Deze indexen vormen bijgevolg de toegang tot de eigenlijke stamboeken, waarin meer informatie te vinden is over de zeeman, de reizen die hij/zij heeft gemaakt en op welke schepen hij/zij heeft gevaren. De eerste alfabetische index die toegang biedt tot de stamboeken uit de periode 1845-1886 is dankzij het BRAIN-onderzoeksproject IMMIBEL geïntegreerd in onze zoekrobot Zoeken naar personen.

Het is vooralsnog niet helemaal duidelijk wat de oorsprong of de wettelijke basis van deze stamboeken is, maar alleszins zijn er gegevens voor de periode 1845 tot 2008 bewaard gebleven. Elke persoon die ingeschreven is in het algemene stamboek van de zeelieden heeft recht om op basis van zijn vaardagen en gedane afdrachten een beroep te doen op de hulp- en voorzorgskas voor zeevarenden. De HVKZ kwam er op initiatief van de Belgische overheid om deze beroepsgroep – die grote risico’s liep – beter te beschermen tegen het verlies van inkomsten wegens ziekte, invaliditeit of ouderdom. De zeelui waren verplicht om zich aan te sluiten bij deze solidariteitskas. De kas werd gespijsd met bijdragen afkomstig van een inhouding van de lonen van de zeelui, een storting van de reders, schenkingen en legaten en een overheidssubsidie. Er werden financiële tegemoetkomingen uitgekeerd aan zeelui bij ziekte, ouderdom, werkonbekwaamheid of invaliditeit naar aanleiding van een werkongeval. Ook weduwen, wezen of behoeftige familieleden kregen een uitkering op basis van de bijdragen van de overleden zeeman. Het was de Waterschout van Antwerpen die de inhoudingen op de lonen inde en de bedragen overmaakte aan de schatbewaarder van de HVKZ.

De stamboeken vormen een interessante bron omdat ze een overzicht bieden van de carrière van de zeelui die op Belgische schepen hebben gevaren. De oudste registers bevatten gegevens die geschikt zijn voor stamboomonderzoek of onderzoek naar migratiepatronen. Zo worden de namen van de ouders van de zeeman vermeld, de geboorteplaats en -datum en de woonplaats. Er is tevens plaats voorzien voor de fysieke beschrijving van de persoon (littekens, tatoeages), maar die gegevens zijn doorgaans niet ingevuld. Daarnaast staat de graad of functie die de zeeman bekleedde, genoteerd. Dat kan gaan van scheepjongen, matroos tot kapitein. Naast de identificatiegegevens van de zeeman, staan er in de stamboeken ook gegevens over de zeereizen die de betrokkene heeft gedaan: de datum van in- en ontscheping, de naam van het schip, de vlag waaronder het schip in kwestie voer, wie de kapitein was en wat de haven van bestemming was. Op basis de geregistreerde vaartijd en het loon dat de zeeman per maand verdiende, werden de bijgedragen berekend die voor de HVZK bestemd waren.

De stamboeken voor de zeelui zijn onmiskenbaar een unieke en essentiële bron voor zowel genealogisch als historisch onderzoek.

In oktober 2015 ging in het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren en in het Algemeen Rijksarchief onder leiding van Bart Willems en Filip Strubbe het project IMMIBEL van start. Het acroniem IMMIBEL staat voor immigratie naar België. Het project werd gefinancierd door het Federaal Wetenschapsbeleid in het kader van het onderzoeksprogramma BRAIN-be. Het project had onder meer als doel de klappers op de stamboeken digitaal te verwerken, zodat ze makkelijker vindbaar én raadpleegbaar zouden zijn. Om dit te realiseren werden door vrijwilligers, jobstudenten en een archiefmedewerkster circa 33.000 namen in een databank ingevoerd. De invoer van de tweede index met nog eens circa 50.000 namen van zeelui is intussen ook opgestart en zal op termijn eveneens geïntegreerd worden in de zoekrobot Zoeken naar personen.

Leestip

Een handige introductie tot de bronnen die het Rijksarchief bewaart over de Belgische koopvaardij voor de periode 1830-1980 is te lezen in de zoekwijzer Belgische koopvaardij 1830-1980. Klik hier voor meer info over deze zoekwijzer.

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement