De 100e verjaardag van het begin van de Groote Oorlog vormde de aanzet voor een verruiming van herinneringsprojecten en -onderzoek, die jarenlang vooral waren toegespitst op de slag om de Ardennen (het 'Von Rundstedt-offensief'), de oorlogsschade, de verplichte indiensttredingen en de repressie. Bij de aankondiging van de inzameldag in de media en de pers benadrukte het Rijksarchief dat niet alleen gezocht werd naar documenten over de twee wereldoorlogen, maar ook over de periodes die eraan voorafgingen of erop volgden. Op zaterdag 25 maart 2017 zakte een vijftigtal personen af naar de inzamelpunten. Ook vóór en na het evenement werden stukken ontvangen.
Een dertigtal personen schonk documenten of leende ze uit voor onbepaalde duur. Anderen gaven hun stukken af voor de tijd die nodig is om ze te digitaliseren. Een aantal bezoekers vroeg eerst om meer informatie, maar toonde zich zeer enthousiast zodra vragen werden beantwoord.
De ingezamelde stukken zijn van zeer diverse aard: persoonlijke documenten zoals foto’s, albums, ingekaderde prenten, oude identiteitsbewijzen, militaire zakboekjes, grenspaspoorten, brevetten, notarisdossiers uit de periode van de twee wereldoorlogen en het interbellum. De meeste stukken gaan over militaire opleidingen of de oorlog. Bij de interessantste documenten zitten ook een aantal oorlogskranten uit de Tweede Wereldoorlog. De zeldzame stukken uit de naoorlogse periode handelen voornamelijk over de wederopbouw en in mindere mate over de “epuratie”.
Er werden ook documenten ingezameld van verenigingen (kronieken), over het religieuze leven (privéarchief van een priester en godsdienstboeken) en over opvoeding. De schoolboeken en -schriften vormen een zeer waardevolle bron van informatie om de wisselende intenties te begrijpen van Staten bij het al dan niet toekennen van volwaardig burgerschap aan hun nieuwe inwoners. Getuigenissen uit het arbeidscircuit bieden duiding over de manier waarop de plaatselijke bevolking werd betrokken bij het verenigingsleven van hun nieuwe vaderland, zoals bijvoorbeeld de “Boerenbond”. Getuigenissen over het culturele leven en de vrijetijdsbesteding (boeken, reisalbums, diverse activiteiten) kunnen vanuit sociologisch oogpunt interessant zijn. Al deze bronnen werpen nieuw licht op het dagelijks leven in de Oostkantons tijdens de laatste decennia. Andere herinneringsprenten en -voorwerpen (zoals houten doosjes, handtassen, kartonverpakkingen) bezitten vaak zeer persoonlijke informatie: ze worden nu geselecteerd, geëvalueerd, geïnventariseerd en deels gedigitaliseerd.
De topstukken die tijdens de Collection Day werden verkregen, zijn ongetwijfeld de privéarchieven van een omstreden maar invloedrijk politicus uit de jaren 1930-1950, t.t.z. een uiterst belangrijk tijdvak in de jonge geschiedenis van de Oostkantons. Karl Weiss was van 1919 tot 1933 lid van de socialistische partij, die destijds openlijk revisionistisch was en als vijandelijk werd beschouwd wegens nationaalsocialistische invloeden. Onmiddellijk na de oorlog werd ze door de monopolistische pers als “goddeloos” bestempeld.
Al de ingezamelde stukken zijn puzzelstukken om een beeld samen te stellen van de samenleving in de Oostkantons tijdens de 20e eeuw. Ook voor historici zijn het waardevolle bronnen, die een aanvulling kunnen vormen op de officiële bronnen die in de Rijksarchieven (en elders) worden bewaard.
We hopen in de toekomst nog vaker een dergelijke “lenteschoonmaak” te kunnen organiseren, zodat mensen kunnen bijdragen tot de geschiedschrijving van hun eigen regio.
