Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu

De omzwervingen van een middeleeuwse cijnsrol uit Mol

Texte petit  Texte normal  Texte grand
14/02/2017 - Aanwinsten - Rijksarchief te Beveren

In Mol kwam de voorzitter van de Kamer van Heemkunde in de loop van januari 2017 online een bijna 600 jaar oude cijnsrol tegen over zijn gemeente, die in het bezit was van een privéverzamelaar. Het Rijksarchief werd om advies gevraagd en het bleek om archief van de Heilige-Geesttafel te gaan, de voorloper van het huidige OCMW. Een overheidsdocument dus, dat thuishoort in het Rijksarchief. Maar daar stopte de omzwerving nog niet…

In januari 2017 stootte Jo Lommelen, voorzitter van de Molse Kamer voor Heemkunde, online op de transcriptie van een perkamenten cijnsrol van de Molse heiliggeesttafel. Het document zou dateren van ca. 1320, maar de inhoud was hem volslagen onbekend. Na wat naspeuringen kwam hij via de auteur van de website in contact met de eigenaar van de rol, een particuliere verzamelaar uit Tienen. Die gaf aan dat hij bereid was het stuk te verkopen. De Kamer voor Heemkunde zag hierin een uitgelezen kans om het Molse gemeentearchief te verrijken met een uniek document, dat bovendien nog zowat een halve eeuw ouder was dan het tot dusver oudste bewaarde stuk.

Gelukkig wilde men in Mol niet over één nacht ijs gaan en werd voorzichtigheidshalve het Rijksarchief gecontacteerd met de vraag of zo’n transactie überhaupt kon. Het antwoord was formeel: op de keper beschouwd ging het hier om archief van de Heilige-Geesttafel, de voorloper van het huidige OCMW, en dit stuk maakte derhalve deel uit van het overheidsdomein. Dergelijke stukken zijn door hun statuut onvervreemdbaar en onverjaarbaar, zoals dat heet. Ze kunnen niet worden verhandeld en langjarig bezit brengt geen eigendom mee. Onomstotelijk bewijs voor het feit dat het om overheidsarchief ging, was evenwel noch op het stuk zelf, noch in oude inventarissen te vinden.

De Molse Kamer voor Heemkunde slaagde er vervolgens in het document te verwerven, mét het uitdrukkelijk beding dat zij het meteen aan het Rijksarchief zou overdragen. Aanknopend bij een overeenkomst uit 1997, waarbij het gemeentearchief van Mol de oude gemeentearchieven in bruikleen had ontvangen, zou het Rijksarchief ook deze cijnsrol in bruikleen afstaan aan het gemeentearchief, zodat het in prima omstandigheden zou worden bewaard en tegelijk ter beschikking kon worden gesteld van lokale onderzoekers.

Op donderdag 2 februari 2017 vond dan in Mol, onder ruime (pers)belangstelling, de overhandiging aan het Rijksarchief plaats: rijksarchivaris Michel Oosterbosch gaf de rol netjes in bruikleen  aan burgemeester Paul Rotthier en collega-archivaris Nathalie Ceunen van het gemeentearchief van Mol.

Uit eerste onderzoek blijkt dat de omschrijving van “oudste document uit Mol” te optimistisch is geweest: de cijnsrol op perkament, ca 20 cm breed en 138 cm. lang, stamt niet uit het begin van de 14e eeuw, maar is op basis van het schrift eerder te situeren rond 1400, met een veiligheidsmarge van enkele tientallen jaren in beide richtingen. Inhoudelijke elementen, met name de vermelding van twee schepenen, wijzen eerder in de richting van 1425-1430. Hoe dan ook, de rol is gedurende meer dan één generatie gebruikt en aangevuld, en bevat een schat aan namen van cijnsplichtigen en van de plaatsen waar hun goederen gelegen waren, met opgave van de hoeveelheid rogge die zij jaarlijks aan de armentafel moesten afdragen.

Het Rijksarchief te Antwerpen-Beveren heeft slechts een achttal gelijkaardige cijnsrollen uit de 14e-15e eeuw, alle bewaard in oude kerkarchieven (Bornem, Burcht, Putte, Schelle, de abdij van Rozendaal te Walem en die van Tongerlo).

Meer info

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement