Tijdens het ancien régime bevonden zich in de Oostenrijkse Nederlanden en het prinsbisdom Luik 20 gemeenschappen van ongeschoeide karmelietessen, de kloosterorde die was ontstaan uit de hervormingen van Theresa van Avila. Alle Belgische karmelietessenkloosters, uitgezonderd dat van Luik, verdwenen nadat Joseph II in 1783 en het Directoire in 1796 hun opheffing hadden bevolen.

In 1900 telde België opnieuw 22 karmelietessenkloosters, onder meer door de inwijking van Franse zusters. Ten gevolge van de antiklerikale wetgeving van de Derde Franse Republiek vluchtten, tussen 1901 en 1910, 32 Franse karmelietessengemeenschappen naar Wallonië en Brussel. Vanaf 1920 namen de spanningen af en nam het nationaal eenheidsgevoel,  in de nasleep van Wereldoorlog I, opnieuw toe.  De meeste Franse karmelietessen keerden terug naar hun eigen land. Negen gemeenschappen vestigden zich echter definitief in België, waarvan vijf in het bisdom Namen (Rochefort, Floreffe, Virton, Matagne, Corioûle), drie in het bisdom Doornik (Boussu, Brugelette en Zinnik) en één in het bisdom Luik (Lens Saint-Rémy).

Karmelietessenklooster van Bergen

Het karmelietessenklooster van Bergen werd in 1607 gesticht door Ana de Jesús, die bevriend was met Teresa van Avila en de eerste kloosteroverste werd van de karmelietessengemeenschap van Brussel, in datzelfde jaar opgericht. Onder het Directoire werd deze gemeenschap in 1796 afgeschaft. Op initiatief van de Franse karmelietes Angélique Guéau de Réverseaux werden de kloosters van Bergen en Namen in 1873 weer opgericht. Het karmelietessenklooster van Bergen werd uiteindelijk bij canoniek decreet opgeheven op 14 december 2015.

Het archief van het karmelietessenklooster van Bergen bevat 16 strekkende meter documenten. De jaarboeken geven bijvoorbeeld een gedetailleerd relaas van de belegering van Bergen in 1746 tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog. Andere documenten gaan over de relaties met de kerkelijke overheden of het leven in de gemeenschap, zoals theaterstukken die de zusters schreven en opvoerden in hun vrije tijd. Het archief bevat ook talrijke doodsbrieven afkomstig van karmelietengemeenschappen wereldwijd, evenals fotoalbums.

Het archief van de kloosters van de ongeschoeide karmelietessen van Brugelette, Bergen, Mont-sur-Marchienne en Zinnik kan worden geraadpleegd in het Rijksarchief te Bergen.

Karmelietessenklooster van Charleroi / Mont-sur-Marchienne

Het karmelietessenklooster van Charleroi werd in 1854 gesticht door negen zusters uit de gemeenschappen van Doornik en Bergen. De karmelietessen vestigden zich in 1886 in Mont-sur-Marchienne. Het klooster werd verkocht in 1973 en sinds 1987 is het Musée de la Photographie er gevestigd. In 1974 bouwden de karmelietessen een nieuw klooster in het Bois d’Airemont. In 2001 verhuisden de leden van de gemeenschap naar verschillende locaties.

Het archief van het karmelietessenklooster van Mont-sur-Marchienne bevat documenten over de geschiedenis van en het leven in het klooster, over de zusters zelf, over de relaties van het klooster met de religieuze overheden en over de bouw van het nieuwe klooster in het Bois d’Airemont.

Meerdere fotoalbums getuigen tenslotte over het karmelietessenklooster van Christus-Koning, in 1935 opgericht in Calcutta (India) door vier zusters van de gemeenschap uit Mont-sur-Marchienne.

Karmelietessenklooster van Brugelette

In 1928 vestigden de verbannen karmelietessen van Coutances (Frankrijk) zich in het klooster van Brugelette, dat in 1956 fusioneerde met dat van Zinnik.

Het archief bestaat uit de jaarboeken van het karmelietessenklooster van Coutances, dat in 1866 werd gesticht door de karmelietenorde van Lisieux, en documenteert de ballingschap naar Brugelette. Ander archief gaat over het leven van de kloostergemeenschap en de zusters (kapittelakten, canonieke visitaties en verkiezing van de kloosteroversten), over de spirituele werking en over de vastgoedeigendommen van het klooster. 

Karmelietessenklooster van Zinnik

Het karmelietessenklooster van Zinnik werd in 1901 opgericht door zusters uit Riom (Puy de Dôme, Frankrijk) en werd in 2001 gesloten. De zusters van Zinnik vonden onderdak in het klooster van Bergen.

Het archief bevat documenten van het karmelietessenklooster van Riom, vanaf de stichting in 1618, waaronder een verslag van een bezoek uit 1785 door Adélaïde van Frankrijk, dochter van Lodewijk XV en zelf karmelietes.

Het archief van het karmelietessenklooster van Zinnik beslaat de periode 1901-2002. Het bevat de jaarboeken van het klooster, documenten over het leven van de religieuze gemeenschap (kapittelakten over de novicen, enz.), de individuele zusters (registers, biografische gegevens van overledenen, testamenten), het vastgoed, de boekhouding, evenals een aantal fotoalbums.

Inventaris

De inventaris is te koop in het Rijksarchief te Bergen,  in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief of via publicat@arch.be. Hij kan ook gratis worden gedownload via onderstaande link.

NIEBES Pierre-Jean, Inventaires des archives des Carmels ou monastères des Carmélites déchaussées de Brugelette, Mons, Mont-sur-Marchienne et Soignies, reeks Inventarissen Rijksarchief te Bergen nr. 140, publicatienr. 5639, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2016, € 8,00  (+ eventuele verzendingskosten).